تجزیه همبستگی کانونیک و گروه بندی ژنوتیپ های گندم نان بر اساس صفات مورفوفنولوژیک و شاخص های تحمل به پوسیدگی فوزاریوم سنبله

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: بیماری پوسیدگی فوزاریومی سنبله یکی از مهمترین و مخرب­ترین بیماری­های گندم در اقلیم گرم و مرطوب است که علاوه بر کاهش عملکرد، باعث تجمع مایکوتوکسین در دانه می‎شود که برای انسان و دام خطرناک است. مقاومت غیرفعال در برابر فوزارویوم شامل صفات مورفولوژیکی و فنولوژیکی زیادی مانند ارتفاع بوته، روز تا گرده‎افشانی، روز تا سنبله دهی، تعداد سنبله و تراکم سنبله است که به فرار از بیماری کمک می کند یا نوعی مقاومت در برابر بیماری پوسیدگی فوزاریومی سنبله ایجاد می کند. هدف از این مطالعه مقایسه ژنوتیپ های مورد مطالعه نسبت به مقاومت به بیماری پوسیدگی فوزاریومی سنبله و تخمین همبستگی ساده و کانونیک بین صفات مورفولوژیکی با صفات مقاومت به بیماری بود. مواد و روش‎ها: به منظور ارزیابی ۹۲ ژنوتیپ اصلاحی و بومی گندم نان ایران نسبت به پوسیدگی فوزاریومی سنبله در طی دو سال زراعی (۲۰۱۹-۲۰۲۲) آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در مزرعه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان اجرا گردید. صفات مورفولوژیکی اندازه گیری شده شامل ارتفاع بوته (PH)، طول سنبله (SL)، و تعداد دانه در سنبله (TSS) و صفات زراعی اندازه گیری شده شامل تاریخ سنبله دهی (DTH) و تاریخ گلدهی (DTF) بود. صفات بیماری عبارت بودند از: بروز بیماری (INC)، شدت بیماری (SEV)، هسته های آسیب دیده فوزاریوم (FDK)، شاخص FHBdx و ISK. یافته‎ها: برای تمام صفات مرتبط با بیماری و صفات مورفوفنولوژیک، تفاوت معنی داری (۰/۰۰۱>p) بین ژنوتیپ ها مشاهده شد. طبق نتایج تجزیه همبستگی، وجود همبستگی مثبت و معنی داری (۰/۰۰۱>p) بین صفات تاریخ سنبله‎دهی، تاریخ گرده‎افشانی و ارتفاع گیاه با صفات مرتبط با بیماری پوسیدگی فوزاریومی سنبله گندم وجود داشت. تجزیه همبستگی کانونیک بین صفات مرتبط با بیماری و صفات مورفوفنولوژیکی یک همبستگی کانونیک معنی دار (۰/۶۸۷) نشان داد که ۸۱ درصد واریانس کل را توجیه کرد. با توجه به نتایج تجزیه خوشه ای بر اساس صفات مورفوفنولوژیک و صفات مرتبط با بیماری FHB، ژنوتیپ های موردبررسی در پنج گروه مجزا دسته بندی شدند که ژنوتیپ های گروه اول ازنظر تمام صفات مرتبط با بیماری FHB میانگین پایین تری را در میان سایر گروه ها و همچنین میانگین کل ژنوتیپ ها داشتند و در عین حال نسبت به سایر گروه ها زودرس تر نیز بودند. نتیجه‎گیری: ارقام ریژاو، چمران، دریا، آرتا، نیشابور و گنبد بالاترین مقاومت به بیماری فوزاریوم را در این مطالعه نشان دادند و می توانند همچنان به عنوان ارقام والدی برای اصلاح ارقام جدید گندم مقاوم به بیماری پوسیدگی سنبله مورد استفاده قرار گیرند. همچنین در بین ارقام بومی سه ژنوتیپ الرج کرج، پرند ساوه و ملایر مقاومت قابل قبولی نشان دادند که نشان دهنده این است که برخی ارقام بومی نیز نسبت به بیماری پوسیدگی فوزاریومی سنبله مقاومت نسبی دارند و ممکن است در صورت دارا بودن مکان های ژنی مکمل ژن های مشخص مقاومت به این بیماری، احتمالا در جهت اهداف و برنامه های به نژادی برای مقاومت به بیماری فوزاریوم قابل استفاده باشند که این موضوع نیازمند بررسی های بیشتر در مطالعات آینده خواهد بود.

کلیدواژه ها:

Canonical Correlation Analysis ، Fusarium head blight ، Morphophenological traits ، Resistance ، Wheat ، پوسیدگی فوزاریومی سنبله ، تجزیه همبستگی کانونیک ، صفات مورفوفنولوژیکی ، گندم ، مقاومت