بررسی، مطالعه و ارزیابی ساختار فضایی و استخوان بندی شهرهای سیستان در دوران تاریخی

سیستان واقع در شرقی ترین قسمت ایران زمین، بقایای از ایالتی کهن است که در طول تاریخ با عناوین مختلفی چون زرنکا، درنگیانا، سکستان و سیستان شناخته می شده است. این منطقه از اواسط هزاره چهارم ق.م تا زمان حاضر دارای شواهد استقراری می باشد که بسیاری از آنها بقایای شهرها کوچک و بزرگ باستانی است. منابع تاریخی، از دوران امپراتوری هخامنشیان تا پایان دوران ساسانی، از شهرهایی در منطقه سیستان یاد می کند که در زمان خود مرکز این ایالت شرقی بوده اند، ولی در حال حاضر مکان اصلی بسیاری از آنها نامشخص می باشد. از سوی دیگر عدم شناخت این شهرها، امکان مطالعه روند شهرسازی در این منطقه را دچار مشکل نموده است. در این راستا نگارندگان برآنند در راستای شناسایی مکان شهرهای اصلی سیستان در دوران تاریخی و ارزیابی ساختاری این شهرها، در ابتدا بر اساس رهیافت تاریخی محوطههای قابل تطبیق با شهرهای مذکور در منابع تاریخی را یافته و پس از آن با مشخص نمودن ویژگی-های معماری و شهرسازی هر یک از این شهرها، به بررسی روند شهرسازی دوران تاریخی سیستان باستان بپردازند. نتایج بیانگر آن است که از دوران هخامنشی تا پایان دوران ساسانی پنج شهر اصلی و مرکزی در سیستان شکل گرفته است. این شهرها شامل زارین ، پروفتازیا، اگریاسپی، رام شهرستان و زرنگ است که به ترتیب برابر با محوطه های دهانه غلامان، قلعه فراه، قلعه سام، تپه شهرستان و محوطه نادعلی می شوند. ساختار فضایی و الگوی شهرسازی در این گستره زمانی بارها تغییر نموده است و در نهایت منجر به ایجاد شهرهای بزرگ اواخر ساسانی و اوایل دوران اسلامی شده است.

کلیدواژه ها:

سیستان ، شهرهای باستانی ، رهیافت تاریخی ، مطالعات تطبیقی ، ساختار فضایی