ماهیت و حکم اخلاقی سوءظن

سوءظن به معنای بدگمانی، از رذایل قوه ی عاقله و از صفات رذیله قوه غضبیه و نتیجه جبن و ضعف نفس است. مقصود از سوءظن این است که ظن سوءیی به قلب راه داده شود و نفس نسبت به آن مایل شود. منشا سوءظن، خطورات و وساوس شیطانی است که به علت عدم علم و شناخت کافی زمینه ی نفوذ به ذهن و قلب آدمی را پیدا می کند. به طور کلی سوءظن در سه مرحله قابل بررسی است: 1-گمان بد نسبت به دیگران که بدون اختیار به ذهن انسان خطور می کند ولی در رفتار و گفتار نمود پیدا نمی کند؛ 2-گمان بد نسبت به دیگران که با تایید قلبی همراه است، اما در حالات و رفتار نمود پیدا نمی کند؛ 3-گمان بد نسبت به دیگران که در رفتار و گفتار آشکار می کند. قسم اول قطعاً حرام نیست؛ اما چنانچه تکرار شود، ملکه نفس می شود و قسم دوم را ایجاد می کند. سهل انگاری در این مرحله، قسم سوم را ناشی می شود که سبب بروز آسیب های فردی از جمله سست شدن منزلت اجتماعی است. همچنین رذائل اخلاقی دیگر مانند تجسس، غیبت و جدایی و تنافر از تبعات اجتماعی ناشی از سوءظن است. از آن جایی که اخلاقیون اهمیت زیادی برای پیشگیری از بروز مشکلات رفتاری قائلند از این رو قدرت تمیز وسوسه از الهام تا حد زیادی می تواند از نفوذ خطورات شیطانی درمرحله اول جلوگیری کند. در این مقاله برآنیم، تا با شناخت قوای نفسانی و منشاء ایجاد سوءظن و موارد جواز و حرام آن را با تکیه بر دیدگاه اخلاق اسلامی بررسی کنیم.

کلیدواژه ها:

اخلاق ، سوءظن ، قوه عاقله ، قوه غضبیه