جستاری بر پدیدارشناسی هویت معماری معاصر ایران

یورش فرنگی مآبی در کشور ما به صورت نگران کننده ای درآمده است، هیچ حد و مرزی نمی شناسد و با هیچ مقاومتی روبه رو نمی شود. آنچه بیشتر مایه ی نگرانی است، آن است که ما از تمدن فرنگی قسمت های خوب را نادیده گرفته و به تقلید از ظواهر و زرق و برق قناعت کرده ایم؛ زیرا توجه به این جنبه آسان تر بوده است. به کار انداختن حس خیلی آسان تر است تا به کار انداختن ادراک . حس با ظواهر سروکار دارد. آن ها را با هیچ زحمتی می پسندد و می گیرد، اما ادراک که به معنی و عمق امور متوجه است، باید راه دراز و دشواری در پیش گیرد»(اسلامی ندوشن، 1344، ص1). لاینقطع کوشیده‎ایم که سنت و مدرنیته را به هم گره بزنیم و میان آن ها پیوندی مبتنی بر شناخت برقرار کنیم. اما این مقصود هیچ گاه از حد آرزویی شریف فراتر نرفته است و روشنفکران ما به دلیل فقدان شناخت کافی از ارزش های مدرن، هم شان را وقف -به قول داریوش شایگان- «تبدیل سنت به ایدئولوژی» کرده اند؛ تا به سنت در برابر مقتضیات زندگی مدرن حیاتی تازه بخشند. در نظر آنان هر گونه کوشش در جهت اخذ روح مدرن نوعی جریان غربی سازی و در نتیجه تخریب فرهنگی است. اما در ایران مدرن هرگز شاهد «گذار» واقعی روشنفکران ایرانی از وجدان سنتی نبوده ایم.در حقیقت، ما تنها نقابی مدرن به چهره زده ایم و همه چیز گواهی می دهد که علی رغم ظاهر قضایا، وجدان سنتی هنوز مفهوم مدرنیته را در خود جذب نکرده است. بنابراین جای تعجب نیست که جامعه ی ایرانی معاصر، خود را در میان دو فرهنگ متضاد و یا به عقیده ی برخی از تحلیلگران وضعیت ایران، شاید میان سه فرهنگ متضاد گرفتار می بیند: غرب مدرن، اسلام شیعه و ناسیونالیسم ایرانی.بدین گونه ما با وجدانی رو در روییم که میان سنت و مدرنیته دوپاره شده است، سنتی که گرفتار ابهام شده است و دیگر قابلیت اجرا ندارد و مدرنیته ای که هنوز مدرن نیست؛ و حضور آن را صرفاً در اشکال مختلف مد، تقلید و گاه به صورت دنیایی «دیگر» حس می کنیم که در سطح فنون قابل فهم و جذب است نه در سطح تفکر و تعقل. مبرم ترین وظیفه ی یک روشنفکر در شرایط کنونی بازگشتی انتقادی به خویش است، و برای این کار باید پیوسته در جهت انتشار «معرفت» تلاش کنیم، نه فقط برای آن که هم رنگ جهان باشیم؛ بلکه برای آن که بتوانیم از نو شیوه ی تفکر و نحوه ی بودن مان را در انطباق آن با عقلانیت مدرن ببینیم و پالوده سازیم؛ زیرا ما امروزه محکوم به آنیم که به سرنوشت خود در پرتو مدرنیته بیندیشیم و به مدرنیته نیز به عنوان سرنوشت محکوم خود بنگریم. با توجه به این که معماری یکی از شاخص ترین و بارزترین نمودهای فرهنگی هر جامعه است و معماری و شهرسازی هر کشور را می توان آئینه ی تمام نمای اعتقادات، رفتارها، هنجارها، پیشرفت و در یک کلام هویت آن جامعه برشمرد. این پژوهش سعی دارد به بررسی مسأله ی هویت در ساختار معماری امروز ایران بپردازد. نخست به روش مطالعات کتابخانه ای به بررسی روند معماری ایران، حضور مدرنیته و پیامدهای آن در معماری و جایگاه معماری امروز ایران پرداخته؛ در ادامه به بررسی معماری کشورهائی مانند مصر، یونان، هند و... -که چون ایران از سابقه ی تمدن دیرینه برخوردار بوده؛ با حضور مدرنیته دچار بحران شده لیکن امروز توانسته اند معماری خاص خود را بیابند- می پردازد تا بتوان به راهکاری مناسب برای معماری امروز ایران دست یافت؛ و در نهایت به طور اجمال به دسته بندی نظریات مطرح شده در خصوص اصول و مفاهیم معماری ایرانی-اسلامی اشاره می گردد. آنچه مسلم است در راه رسیدن به این هدف؛ سؤالات و فرضیات بی شماری وجود دارد که اهم آن ها عبارت است از:الف) نقش «فلسفه و اندیشه ایرانی-اسلامی» در هنر معماری امروز ایران. ب)مقام «اندیشه ی ایرانی-اسلامی» در مقایسه با تفکرات نوین معماری.

کلیدواژه ها:

سنت ، مدرنیسم ، معماری ، هویت