تعیین مراحل حساس به تنش آبی در کلزا با هدف بهینه سازی کم آبیاری

با توجه به محدودیت منابع آبی خصوصا در مناطق خشک و نیمه خشک مانند آذربایجان شرقی داشتن اطلاعات صحیح از مراحل حساس رشد گیاهان به تنش آبی جهت بهینه سازی مصرف آب بسیار حایز اهمیت می باشد. این آزمایش نیز به منظور تعیین مراحل حساس به تنش آبی، با هدف بهینه سازی کم آبیاری در زراعت کلزا به مدت دو سال در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی و در سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی طی سالهای 1391 تا 1393 به اجرا درآمد. تیمارهای مورد بررسی در این آزمایش عبارت بودند از: (I1) آبیاری در تمام مراحل رشد و بدون اعمال تنش آبی، (I2) اعمال تنش آبی از مرحله ساقه دهی تا غنچه دهی، (I3) اعمال تنش آبی از مرحله غنچه دهی تا گل دهی، (I4) اعمال تنش آبی از مرحله گلدهی تا غلاف دهی، (I5) اعمال تنش آبی ازمرحله غلاف دهی تا رسیدگی فیزیولوژیک. زمان شروع آبیاری در مراحل اعمال تنش پس از 80 درصد و در مراحلی که تنش اعمال نشد پس از 40 درصد تخلیه رطوبت قابل استفاده خاک در عمق توسعه ریشه تعیین شد. عمق آب آبیاری در هر نوبت براساس رطوبت خاک به هنگام آبیاری و تا رسیدن به رطوبت ظرفیت زراعی مزرعه (FC) محاسبه گردید. میزان رطوبت تیمارها به کمک دستگاه TDR اندازه گیری شد. تیمارها تا قبل از ساقه دهی به طور یکنواخت به میزان متوسط 140 میلی متر در هر سال آبیاری شدند. آبیاری با شیلنک پلاستیکی انجام گرفت و میزان آب ورودی به داخل کرتها به وسیله کنتور حجمی کنترل شد.براساس نتایج حاصل از اجرای آزمایش ملاحظه گردید که اعمال تیمارهای تنش آبی بر عملکرد، دانه، کاه، روغن و درصد روغن اثر معنی دار در سطح احتمال یک درصد در هر دو سال داشته است. ادغام نتایج آزمایش نشان داد بیشترین عملکرد دانه, کاه و روغن مربوط به تیمار آبیاری کامل در تمام مراحل رشد به میزان متوسط 4398 کیلوگرم در هکتار دانه و 1887 کیلوگرم در هکتار روغن با مصرف آب به میزان متوسط 6007 متر مکعب در هکتار می باشد. بیشترین کاهش عملکرد دانه و روغن حدود 20 درصد در مراحل غنچه دهی تا گل دهی و گل دهی تا غلاف بندی نسبت به آبیاری کامل حاصل شد. متوسط عملکرد دانه و روغن در مرحله غنچه تا گل دهی به ترتیب 3521 و 1464 کیلوگرم در هکتار (با مصرف آب به میزان متوسط5175متر مکعب در هکتار) و در مرحله گل دهی تا غلاف بندی به ترتیب 3294 و 1375 کیلوگرم در هکتار (با مصرف آب به میزان متوسط 5094 مترمکعب در هکتار) به دست آمد. حداکثر کارایی مصرف آب (WUE) در تیمارهای I2وI5 به علت مصرف کمتر آب نسبت به تیمار I1 (آبیاری کامل) به ترتیب 04/1 و 03/1کیلوگرم بر مترمکعب به دست آمد. ارزیابی ضریب حساسیت محصول به تنش رطوبتی (KY) در هر دو سال آزمایش نشان داد که گیاه کلزا در مراحل غنچه دهی تا گل دهی و گل دهی تا غلاف بندی بیشترین حساسیت را به تنش آبی داشته است. مقدار این ضریب در تیمارها به ترتیب 6/0=KY2،1/1=KY3، 3/1=KY4، 5/0= KY5محاسبه شد. لذا توصیه می گردد در شرایطی که آب به حد کافی در دسترس باشد جهت تولید مطلوب محصول کلزا در منطقه، آبیاری در تمامی مراحل رشد گیاه انجام گیرد و در شرایط کمبود آب با توجه به میزان کاهش قابل قبول درعملکرد محصول (10 الی 20 درصد) می توان در مراحل ساقه دهی و رسیدگی فیزیولوژیک (که گیاه حساسیت کمتری نسبت به کمبود آب نشان داده است) با اعمال کم آبیاری در کاهش و صرفه جویی مصرف آب موثر واقع شد. همچنین توصیه می گردد در مراحل غنچه دهی تا گل دهی و گل دهی تا غلاف بندی که حساسترین مراحل رشد کلزا به تنش آبی در منطقه می باشد، آبیاری به موقع و در حد کفایت انجام پذیرد. کلمات کلیدی : تنش آبی، ضریب حساسیت گیاهی، کارایی مصرف آب، کلزا، مراحل رشد