بررسی تغییرات کیفی آرد و خمیر و کیفیت نان گندم در رابطه با کاربرد کودهای نیتروژنه و گوگردی

در حال حاضر جنبه کیفی تولیدگندم نیز همانند جنبه کمی، حایز اهمیت است تا بتوان آردی تولید نمود که دارای ارزش غذایی و نانوایی خوبی باشد. در تحقیقات انجام شده در موسسه تحقیقات خاک و آب تنها به اندازه گیری خصوصیت کیفی پروتیین توجه شده و خصوصیات دیگر کیفی آن از جمله مقدار گلوتن یا کیفیت پروتیین، خواص کشسانی خمیر و خصوصیات کیفی دیگر توجه نشده است. این تحقیق شامل سه فاکتور، فاکتور اول مقدارنیتروژن در دو سطح: الف) ‮‭180 1‬ ‭kg N ha ‬؛ ب) ‮‭220 1‬ ‭kg N ha ‬و فاکتور دوم یا مقدارگوگرد دردو سطح: الف) بدون مصرف گوگرد؛ ب) ‮‭1 200‬‭-kg S ha ‬و فاکتور سوم منابع گوگرد در سه سطح(گوگردپودری، سولفات آمونیم وگچ) می باشد. پروژه به صورت بلوکهای کامل تصادفی در قالب فاکتوریل، در سه تکرار و در سه سال انجام گرفت. درتیمار گوگرد پودری مایه تلقیح باکتری تیوباسیلوس به صورت %4 وزنی گوگرد پودری، استفاده شد. مقدار اکسیداسیون گوگرد پودری، بنا به توصیه بخش تحقیقات بیولوزی خاک،%‮‭50‬ درنظر گرفته شد. مقدارنیتروژن استفاده شده در سولفات آمونیم از کل مقدار نیتروژن کسر شد. عناصر دیگر بر اساس آزمون خاک و توصیه موسسه تحقیقات خاک و آب از منابع غیر گوگرد دار، تامین شد. گندم رقم جدید بهار درکرتهایی به ابعاد5* ‮‭2/5‬ متر مربع کشت شد. شاخص هایی نظیر مقدار عناصر ‭N ‬و ‭S ‬در برگ پرچم، عملکرد دانه، اجزای عملکرددانه، درصد پروتیین، عملکرد پروتیین، میزان جذب عناصر غذایی ‭N ‬و ‭S ‬در دانه و آرد و خصوصیات کیفی آردوخمیر شامل خاصیت سختی دانه، درصد جذب آب، حجم نان، درصد رطوبت و اندیس سدیمانتاسیون یا زلنی، اندازه گیری شد. نتایج به وسیله نرم افزار ‭SAS ‬تجزیه آماری شده و مقایسه میانگین ها به روش آزمون ‭Duncan ‬انجام شد. براساس نتایج در سال اول، اثر اصلی نیتروژن و اثر اصلی زمان بر مقدار کلروفیل برگ پرچم معنی دار بود ولی اثر اصلی منبع گوگرد بر مقدار کلروفیل برگ پرچم غیر معنی دار ولی اثر اصلی مقدار گوگرد در سطح ده درصد معنی دار بود. اثر متقابل فاکتورها نیز بر مقدار کلروفیل برگ معنی دار نگردید. اثر اصلی و متقابل فاکتورهای آزمایش بر ارتفاع گیاه گندم معنی دار نبود. این وضعیت در خصوص اثر متقابل سه فاکتور بر تعداد دانه در خوشه نیز مشاهده گردید. اثر اصلی مقدار گوگرد و اثر متقابل مقدار نیتروژن و منبع گوگرد بر طول خوشه گندم در سطح پنج درصد معنی دار بود و با افزایش مقدار گوگرد، طول خوشه کاهش یافت. اثر اصلی سه فاکتور بر پارامتر تعداد پنجه در بوته نیز معنی دار نبود و تنها اثر متقابل مقدار نیتروژن و مقدار گوگرد بر این پارامتر معنی دار گردید. اثرات اصلی و متقابل سه فاکتور بر عملکرد کل، دانه ، کاه و نسبت دانه به کاه معنی دار نبود. در سال دوم، براساس نتایج، اثر اصلی مقدار نیتروژن بر عملکرد کل، دانه و کاه گندم معنی دار بود و با افزایش مقدار نیتروژن استفاده شده مقدار عملکرد کاهش یافت ولی نسبت دانه به کاه در تیمار ‮‭220‬ ‭kg ‬نیتروژن افزایش یافت ولی از لحاظ مقدار شاخص کلروفیل برگ پرچم در تیمار ‮‭220‬ کیلوگرم به صورت معنی داری بیشتر از تیمار ‮‭180‬ کیلوگرم نیتروژن بود. اثر اصلی مقدار گوگرد استفاده شده بر عملکرد کل و کاه گندم معنی دار بود و با کاربرد گوگرد افزایش یافت ولی بر مقدار عملکرد دانه تاثیر معنی داری نداشت. اثر اصلی منبع گوگرد بر عملکرد کل دانه و کاه و نسبت دانه به کاه گندم معنی دار نبود ولی بین سه تیمار از لحاظ شاخص کلروفیل برگ پرچم تفاوت معنی دار بود. اثر متقابل دو فاکتور مقدار نیتروژن و مقدار گوگرد بر نسبت دانه به کاه گندم معنی دار نگردید. اثر متقابل مقدار نیتروژن و گوگرد استفاده شده بر شاخص تعداد دانه در خوشه و طول خوشه معنی دار نگردید. ولی از لحاظ وزن هزار دانه، طول ساقه و تعداد پنجه در بوته تفاوت بین تیمارها در سطح پنج درصد معنی دار بود. بر اساس نتایج سال سوم، اثر اصلی مقدار گوگرد استفاده شده بر عملکردکل، عملکرد دانه و کاه گندم معنی دار بود و با کاربرد گوگرد افزایش یافت. بیشترین مقدار عملکرد کل، دانه و کاه گندم از کاربرد ‮‭180‬ کیلوگرم در هکتار نیتروژن و ‮‭100‬ کیلوگرم گوگرد در هکتار حاصل شد ولی بیشترین مقدار نسبت دانه به کاه گندم از کاربرد ‮‭220‬ کیلوگرم در هکتار نیتروژن و ‮‭100‬ کیلوگرم گوگرد در هکتار حاصل شد. براساس میانگین سه ساله خصوصیات کیفی، اثر اصلی مقدار نیتروژن بر درصد پروتیین دانه معنی دار نگردید ولی اثر اصلی مقدار گوگرد و نیز اثر اصلی منبع آن بر درصد پروتیین دانه معنی دار گردید. اثر اصلی مقدار نیتروژن و گوگرد بر درصد زلنی در سطح پنج درصد معنی دار بود ولی اثر منبع معنی دار نگردید. با افزایش مقدار نیتروژن و گوگرد درصد زلنی افزایش یافت. اثر اصلی مقدار نیتروژن وگوگرد بر شاخص سختی دانه معنی دار گردید و باعث افزایش معنی دار آن در سطح پنج درصد شد ولی نوع منبع گوگرد تاثیر معنی داری برآن نداشت. اثر اصلی سه فاکتور بر شاخص حجم نان گندم معنی دار نگردید. بیشترین درصد پروتیین دانه از تیمار N‮‭240‬ S‮‭100‬و منبع گچ وگوگردپودری حاصل شد و کمترین آن از تیمار N‮‭180‬ S0 حاصل شد. در هر دو سطح نیتروژن کاربرد گوگرد از هر سه منبع باعث افزایش در صد پروتیین شد و همین روند در مورد درصد زلنی، شاخص سختی دانه و عملکرد دانه گندم نیز قابل مشاهده بود. بیشترین درصد زلنی از تیمار N‮‭240‬ S‮‭100‬و منبع گچ حاصل شد و کمترین آن از تیمار N‮‭180‬ S0 حاصل شد. اثر متقابل سه فاکتور تنها بر عملکرد دانه گندم معنی دار بود. کلمات کلیدی: نیتروژن، گوگرد، گندم، خصوصیات کیفی پخت نان و کیفیت آرد