تدوین برنامه راهبردی تحقیقات مدیریت و حفاظت سواحل

سواحل کشور با طولی بیش از‮‭3000‬ کیلومتر قسمت عمدهای از مرزهای کشور را تشکیل میدهد. این مرز آبی طولانی مهمترین راه دسترسی کشور به دریاهای آزاد و سایر کشورهای جهان است. خطوط ساحلی کشور با مشکلات متعددی مواجه است. در اکثر این مناطق سواحل بدون هیچ حفاظتی مستقیما در معرض امواج سهمگین دریا قرار دارند. بنادر ساخته شده در سواحل جنوبی کشور بعد از مدت کوتاهی در اثر پرشدن از رسوب کارایی خود را از دست میدهند. در شمال کشور بالاآمدن سطح آب دریا باعث وارد شدن خسارات فراوان به مناطق ساحلی و ساختمانها شده است. تالابهای مهم کشور نظیر تالاب انزلی در معرض آلودگی شدید قرار دارند. در بسیاری از مناطق ساحلی به دلیل نبود طرحهای جامع مدیریت مناطق ساحلی، استفادههای نامطلوب از سواحل صورت می گیرد و جوامع شهری به حریم دریا تجاوز کردهاند. همه این مشکلات در حالی است که هیچ برنامه جامع حفاظت از سواحل کشور وجود ندارد و علیرغم اینکه سازمانهای بسیاری خود را متولی این کار میدانند، لیکن عملا برنامه جامعی برای مدیریت و حفظ منابع طبیعی آنها ارایه نشده است. پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری بعنوان بازوی تحقیقاتی وزارت جهاد کشاورزی، وظیفه انجام تحقیقات کاربردی در عرصه حفاظت از منابع آب و خاک در کل کشور و از جمله در مناطق ساحلی را بر عهده دارد. این پژوهشکده بمنظور نیل به اهداف تحقیقاتی خود، برنامه ریزی وسیعی را برای تهیه طرحهای راهبردی تحقیقاتی تحت مدیریت سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی آغاز نموده است. هدف از این طرحهای راهبردی، ساماندهی و هماهنگی پروژه های تحقیقاتی در جهت اهداف استراتژیک (راهبردی) توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور است. در این راستا هفت برنامه راهبردی در پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری تدوین گردید که عبارتند از: برنامه راهبردی بهره برداری از سیلاب و توسعه منابع آبی کوچک، برنامه راهبردی بهینه سازی الگوهای مدیریت حوزه های آبخیز، برنامه راهبردی شناخت عوامل موثر بر فرسایش و رسوب و تخریب اراضی و بهینه سازی روشهای حفاظت خاک، برنامه راهبردی کاهش سیل خیزی، برنامه راهبردی مدیریت خشکسالی آبخیزها، برنامه راهبردی مدیریت و حفاظت آبراهه ها و مسیل ها، و برنامه راهبردی مدیریت و حفاظت مناطق ساحلی. در پی حکم معاون محترم وزیر و ریاست سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی، کار تدوین این برنامه راهبردی در گروه مهنندسی رودخانه ها و سواحل پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری توسط اعضای هییت علمی این گروه و با همکاری اساتید دانشگاهها و کارشناسان بخش اجرا و کارشناسانی از استانهای ساحلی کشور آغاز گردید. گزارش حاضر حاصل کار جمعی این محققین است. برای تدوین این برنامه، ابتدا وضعیت موجود از نظر روشهای حفاظت سواحل، هیدرودینامیک مناطق ساحلی، مورفودینامیک و رسوب مناطق ساحلی، مدیریت مناطق ساحلی، حفاظت زیست محیطی مناطق ساحلی، بازیافت و اصلاح اراضی ساحلی مورد بررسی قرار گرفت. سپس با تشکیل جلسات بحث و بررسی در حضور کارشناسان خبره از ارگان های درگیر یا موثر در بحث حفاظت سواحل و دانشگاه ها، مشکلات و مسایل مربوطه در سطح کشور مشخص شده و با بررسی دقیق مشکلات و مسایل، چالش های اصلی تعریف و ارایه گردیدند. آنگاه با توجه به برنامه های کلان کشور، از جمله سند چشم انداز، راهبردها و راهکارهای اجرایی برای مقابله با چالش ها و رسیدن به اهداف تبیین گردیدند. این برنامه راهبردی برای کمک به برنامه ریزی و هدایت فعالیت های اجرایی کشور در عرصه سواحل در افق ‮‭1404‬ تهیه شده و نتایج حاصل از آن در تعیین اولویت های اجرایی برای شروع فعالیت های جدید و تخصیص منابع مالی و نیروی انسانی و تنظیم برنامه های آموزشی مناسب برای رشد فعالیت های حفاظت سواحل بکار گرفته می شود. در راستای راهبردها، اهداف و راهکارهای مشخص شده ، تعداد 7 زیربرنامه، ‮‭26‬ طرح محوری و ‮‭162‬ پروژه تحقیقاتی تعریف گردید وملزومات تشکیلاتی و مالی مورد نیاز برای انجام این تحقیقات نیز مشخص شد که جزییات آن در متن گزارش آمده است. واژههای کلیدی: برنامه راهبردی، حفاظت سواحل، مدیریت سواحل، درخت مشکلات، درخت اهداف، اولویتهای حفاظت سواحل، تحقیقات، سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران.