بررسی اثرات نوع و نسبت رقیق کننده و طول مدت نگهداری بر کیفیت اسپرم در بزهای مرخز

بز مرخز یکی از نژادهای تولید کننده الیاف مرغوب در کشور می باشد که متاسفانه جمعیت آن در سالهای اخیر به شدت کاهش یافته است. نگهداری اسپرم به صورت منجمد یکی از راه های حفظ ذخایر ژنتیکی به ویژه در جمعیت های رو به انقراض می باشد. با توجه به اینکه اسپرم در زمان رقیق شدن و انجماد در محیطی قرار می گیردکه نسبت به شرایط طبیعی خود متغییر می باشد، لذا ترکیب رقیق کننده ها، اسپرم را نسبت به شرایط تغییر یافته حفاظت نموده و حتی الامکان دچار صدمات کمتر می کند. به منظور بررسی اثر نوع رقیق کننده و نسبت رقیق سازی بر کیفیت منی مایع و منجمد و همچنین تاثیر طول مدت ذخیره سازی در سرما (5 درجه سانتیگراد) بر کیفیت منی مایع، از 8 راس بز نر مرخز ‮‭1/5‬ ساله در ایستگاه پرورش بز مرخز سنندج در طول فصل جفت گیری (از ابتدای پاییز)، هفته ای یک بار به مدت 8 هفته با واژن مصنوعی جمع آوری منی انجام شد. پس از ارزیابی اولیه، نمونه های منی که کیفیت خوبی داشتند با هم مخلوط و با سه رقیق کننده تریس ، شیر پس چرخ و لاکتوز وچهار نسبت رقیق سازی 1:،‮‭1 2‬:،‮‭8:1 4‬ و ‮‭12:1‬ رقیق شدند. بلافاصله پس از رقیق سازی، یک نمونه منی رقیق شده از هر کدام از تیمارهای آزمایشی وارد پروسه انجماد شده، به پایوت منتقل و با بخار ازت منجمد شد. بقیه منی در یخچال (دمای 5 درجه سانتیگراد) و بصورت مایع ذخیره شد. درصد اسپرم های متحرک، پیش رونده، زنده و نابهنجار در زمانهای ،0 ،‮‭24 12‬ و‮‭48‬ ساعت پس ذخیره سازی در دمای 5 درجه سانتیگراد و همچنین در مورد نمونه های منی منجمد، بلافاصله پس از یخ گشایی بررسی شدند. پس از صفر، ‮‭12‬ و ‮‭24‬ ساعت ذخیره سازی در دمای 5 درجه سانتیگراد، در منی رقیق شده با تریس با هرچهار نسبت رقیق سازی 1:،‮‭1 2‬:،‮‭8:1 4‬ و ‮‭12:1‬ در مقایسه با شیر پس چرخ و لاکتوز، درصد اسپرم های متحرک، پیش رونده وزنده بطور معنی داری بیشتر بود (‮‭0/05‬‭> P)‬، ولی پس از ‮‭48‬ ساعت ذخیره سازی در دمای 5 درجه سانتیگراد تفاوت معنی داری بین دوازده تیمار آزمایشی دیده نشد؛ هرچند هنوز هم رقیق کننده تریس از نظر عددی بهتر از رقیق کننده شیر پس چرخ و لاکتوز بود. پس از صفر و ‮‭12‬ ساعت ذخیره سازی در دمای 5 درجه سانتیگراد، درصد اسپرم های نابهنجار در چهار نسبت شیر پس چرخ بیشتر از لاکتوز و تریس بود.اما از لحاظ آماری تفاوت معنی داری نداشت ؛ ولی پس از ‮‭24‬ و ‮‭48‬ ساعت ذخیره سازی، درصد اسپرم های نابهنجار در هر چهار نسبت رقیق سازی در سه نوع رقیق کننده تقریبا مشابه بود. در مورد منی یخ گشوده (یخ گشایی شده) هیچکدام از صفات مورد بررسی تفاوت معنی داری در دوازده تیمار آزمایشی نداشتند، ولی در تمام موارد رقیق کننده تریس بهتر از شیر پس چرخ و لاکتوز بود. بطور کلی، با توجه به نتایج پژوهش حاضر، هیچکدام از رقیق کننده های استفاده شده در این آزمایش برای انجماد منی شسته نشده (دارای پلاسمای منی) در بز مرخز مناسب نیستند و فقط رقیق کننده تریس برای ذخیره سازی منی بصورت مایع در دمای 5 درجه سانتیگراد تا ‮‭12‬ ساعت می تواند استفاده شود. به نظر می رسد که برای حصول به نتایج بهتر می بایست منی شسته شده یا ترکیب رقیق کننده ها بطور مناسبی تصحیح شود. واژه های کلیدی: اسپرم، رقیق کننده، نسبت رقیق سازی، طول مدت ذخیره سازی در سرما، انجماد، بز مرخز