بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی قرق در جنگل پسته خواجه کلات

جنگل های پسته، به عنوان یکی از ذخایر ژنتیکی مهم در استان خراسان وجود دارند و از نظر تولید پسته، حفظ منابع آب و خاک، حفظ حیات وحش و همچنین گردشگری مهم می باشد. از آنجا که طی سالهای اخیر به بخشی از این جنگلها توجه خاصی برای حفاظت به صورت قرق صورت گرفته در این طرح نقش اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی قرق مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به مشکلات و فشارهای زیادی که برای چرای جنگل مذکور وجود داشته و حتی برخی قرق را باعث عدم زادآوری، آتش سوزی و عدم امکان احیا و غنی سازی دانسته اند، مقایسه مناطق قرق و غیر قرق، که نشان دهنده نحوه مدیریت جنگل است، ضروری می باشد، به عبارت دیگر برای اصلاح هرچه مطلوبتر فرم جنگلها و اصلاح بافت خاک به عنوان بستر رویش آنها بایستی عملیات قرق در مناطق مختلف برای مدت نسبتا طولانی ادامه یابد، اما این عمل به تنهایی برای مدیریت صحیح این جنگلها کافی نخواهد بود. در این خصوص منطقه مورد مطالعه از لحاظ پوشش درختی، مرتعی، خاک و همچنین وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنان منطقه، مورد بررسی قرار گرفته و فاکتورهای: وضعیت تجدید حیات و زادآوری درختان جنگل و زیر اشکوب از نظر پوشش تاجی، رشد سالیانه، زنده مانی، آفات و بیماریها، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و میزان تولید علوفه، میزان تولید پسته، عوامل تخریبی جنگل در داخل دو منطقه قرق و غیر قرق شده مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی پوشش درختی منطقه نشان داد که میانگین درصد تاج پوشش درختان در مدیریت غیر قرق و جهت دامنه غربی و ارتفاعات بالاتر از ‮‭800‬ متر از سطح دریا از بیشترین مقدار و جهت شرقی همراه با مدیریت غیر قرق در ارتفاعات پایین تر از ‮‭800‬ متر از کمترین درصد تاج پوشش را برخوردار می باشند. مقایسه میانگین رویش سالانه و درصد زنده مانی درختان در دو نوع مدیریت منطقه نشان داد که هر دو فاکتور در مدیریت غیرقرق درختان از رویش بیشتری نسبت به منطقه قرق برخوردارند. همچنین بررسی میانگین درصد زنده مانی درختان در ترکیب تیمار جهت دامنه و شیب دامنه نشان داد که کمترین درصد زنده مانی درختان در جهت های شرقی و در مناطق کم شیب می باشد. بررسی نتایج زیر اشکوب درختان منطقه نیز نشان داد که میزان پوشش خاک در ارتفاعات بالاتر بیشتر از ارتفاعات پایین می باشد. درصد تاج پوشش گیاهی در فاز اول آماربرداری بیشتر از فاز دوم بوده و در تیمار نوع مدیریت نیز سطح تاج پوشش گیاهی در منطقه قرق شده بیشتر از منطقه چراشده می باشد. ولی در رابطه با ارتفاع، ارتفاع دوم(‮‭850-1200‬) دارای سطح تاج پوشش بیشتری نسبت به ارتفاع اول(‮‭580-850‬) داشته است همچنین میانگین تولید علوفه در فاز اول اجرای طرح بیشتر از فاز دوم بوده و در تیمار نوع مدیریت نیز تولید علوفه در منطقه قرق شده بیشتر از منطقه چراشده می باشد. در رابطه با ارتفاع، نیز ارتفاع اول دارای تولید علوفه بیشتری نسبت به ارتفاع دوم می باشد. بافت خاک منطقه عمدتا شنی لومی، سیلتی لومی و لوم میصباشد‭. pH ‬خاک در مناطق پراکنش پسته وحشی بیشتر قلیایی است وحداکثر ‮‭7/8‬ و حداقل ‮‭7/2‬ برآورد گردیده است. بررسی ساختار اجتماعی منطقه نیز نشان داد که نزدیکترین روستا به جنگل پسته، روستای چهچهه می باشد که در بخش زاوین، شهرستان کلات واقع گردیده است و جمعیت آن در سال ،‮‭549 1387‬ نفر بوده است که‮‭292‬ نفر مرد و ‮‭257‬ نفر زن می باشند. فعالیت غالب ساکنین روستای چهچهه کشاورزی (زراعت، دامداری و دامپروری) بوده و درصد کمی از اهالی به مشاغل خدماتی اشتغال دارند. مراتع اطراف روستا فاقد ممیزی بوده و سیستم چرایی سنتی در آن وجود دارد. زیر اشکوب اراضی جنگلی پسته خواجه کلات تماما مرتعی بوده و فاقد هر گونه اراضی زراعی اعم از آبی و دیم و مستثنیات می باشد. مهمترین محصول بدست آمده از جنگل، پسته است که به طور متوسط بر حسب میزان باردهی درختان بین ‮‭40‬ تا ‮‭70‬ تن پسته جمع آوری می شود. بخشهای دامداری، زراعت و باغداری و خدمات به ترتیب اهمیت از نظر میزان درآمد زایی نقش دارند. واژه های کلیدی: قرق، اقتصادی، اجتماعی، جنگل پسته خواجه.