بررسی بیولوژی آزمایشگاهی و صحرایی پروانه مینوز گوجهصفرنگی ‭Tuta absoluta Meyrick (Lepidoptera: Gelechiidae)‬

بید گوجه فرنگی‭Tuta absoluta Meyrick (Lepidoptera: Gelechiidae) ‬، آفت جدیدی است که از سال ‮‭1389‬ وارد کشور شده و به سرعت در مناطق مختلف از جمله جنوب استان کرمان و استان قزوین گسترش یافته است. نظر به سطح زیر کشت بالای گوجهفرنگی در این مناطق، ناشناخته بودن آفت و پتانسیل خسارت زایی بسیار بالای آن، مطالعه وسعت انتشار، نوسانات فصلی جمعیت و خصوصیات زیستی آن، از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. در این مطالعه با کشت یک مزرعه گوجهفرنگی اقدام به نمونه برداری هفتگی از مراحل مختلف رشدی حشره شامل تخم، لارو و حشرات بالغ به شیوه بررسی بوته ها و نمونه برداری از برگ ها و نصب تله های فرمونی شد. در استان قزوین نمونه برداری از حشرات بالغ با دو نوع تله بالی و دلتا انجام شد. زیست شناسی حشره و طول دوره رشدی هر کدام از مراحل آن نیز در شرایط کنترل شده آزمایشگاهی (دمای ‮‭27 2‬ درجه سلسیوس، رطوبت 5 %‮‭65‬ و دوره روشنایی ‮‭16 : 8‬ ساعت)، در جنوب استان کرمان مورد بررسی قرار گرفت. همچنین با نمونه برداری از مزارع و گلخانه های مناطق اجرا پروژه در جنوب استان کرمان، پراکنش و دامنه میزبانی آن تعیین شد. نتایج نشان داد که این حشره در تمامی شهرستان های منطقه جنوب استان کرمان حضور دارد اما زمان ظهور و نوسانات فصلی جمعیت آن متفاوت می باشد. همچنین علاوه بر گوجه فرنگی فعالیت این حشره روی بادمجان و سیب زمینی مشاهده شد. نمونه برداری های هفتگی در جنوب استان کرمان نشان داد که فعالیت این حشره از اواسط فصل (اواسط بهمن ماه) در مزرعه مشاهده شده که به تدریج تراکم جمعیت رو به فزونی نهاده و اوج جمعیت در فروردین و اردیبهشت میباشد. در استان قزوین حشرات کامل این آفت از اوایل فصل (اواخر خرداد) در مزرعه مشاهده شد اما روند افزایشی جمعیت از اواخر مرداد شروع شده و در شهریور ماه (اواخر فصل) به اوج خود رسید. در جنوب استان کرمان طی یک فصل زراعی کشت گوجه فرنگی، ‮‭4-5‬ نسل حشره ثبت گردید و در استان قزوین نیز حدود 4 نسل محاسبه شد. در بررسی های آزمایشگاهی نیز مشخص شد که یک نسل آفت در شرایط کنترل شده، حدود ‮‭24/4 3/1‬ روز به طول می انجامد. با ارزیابی داده های حاصل از نمونه برداری ها مشخص شد که بیشترین میزان تخمریزی حشره در نیمه بالایی بوته و عمدتا در سطح زیرین برگ ها صورت می گیرد. بهعلاوه نتایج نشان داد که نمونه برداری از دالان های لاروی نسبت به سایر شاخص های زیستی حشره از دقت بالاتری برخوردار بود. با توجه به دقت مطلوب این روش و با هدف سهولت و سرعت مورد نیاز برای تصمیم گیری، می توان تنها از برگ های نیمه بالایی بوته نمونه برداری کرد. واژه های کلیدی: بید گوجه فرنگی، نوسانات فصلی جمعیت، زیست شناسی، نمونه برداری