نقش حیاط و علل شکل گیری آن در معماری بومی درونگرا با رویکرد معماری پایدار

فرهنگ و تمدن ایرانی متجلی در معماری ایران است که یکی از غنی ترین نمونه های معماری بومی میباشد. بافتهای سنتی و تاریخی در مملکت ما دارای گونه شناسی متفاوتی از معماری هستند که به خوبی توانسته اند پاسخگوی مسائل اقلیمی و فرهنگی باشند . هر خانه به طور معمول از دو بخش فضای ساخته شده (محصور) و فضای باز (حیاط) تشکیل می شد، زیرا در نواحی گرم و خشک هوا در طول سال به گونه ای بوده است که مدتی از سال هوا سرد و نیمی دیگر هوا معتدل و گرم بوده است. حیاط یکی از عناصر شاخص در این معماری به حساب می آید که در قرون گذشته به وجود آمده و به مرور رشد کرده و تکامل یافته است. عوامل مختلف در پیدایش حیاط تاثیرگذار بوده اند که میتوان آنها را با کارکردهای حیاط مرتبط نمود: احساس امنیت با ایجاد محصوریت، تغییر در شرایط اقلیمی، ایجاد ارتباط فضاهای مختلف، عرصه وسیع برای نورگیری و هواگیری و غیره . فضاهای سکونتی با بهره گیری از تدابیر مختلفی در اطراف حیاط ها شکل گرفته اند در نتیجه حیاط جایگاه ویژه ای یافته است. با وجود آن که نقش عوامل فرهنگی در شکل گیری فضای باز یا حیاط خانه ها آشکار است اما میتوان شرایط اقلیمی و محیطی را به عنوان عامل اصلی شکل دهنده انواع حیاط در خانه های سنتی نام برد. در جهان مدرن نیازهای سرمایشی و گرمایشی ساختمانها به واسطه پیشرفتهای تکنولوژیکی مرتفع شد . رفته رفته روش های بومی سازگار باطبیعت فراموش شدند و بناهایی وابسته به تکنولوژی، بدون توجه به انسان محوری و همساز با طبیعت خلق شدند . با مطالعه وتعمق در معماری بومی مناطق کویری و نحوه تعامل انسان بومی با محیط درمی یابیم که تفکر پایداری محور، رویکردی نوین وبی سابقه نیست . در این خانه ها استفاده از منابع و انرژ های طبیعی نظیر باد و خورشید یکی از اصول ساخت و سازمان فضایی است، به گونه ای که بدون استفاده از سوختهای فسیلی، ساکنان در فصل گرم در برابر گرما حفظ شده و در فصل سرد بیشترین بهره را از انرژی لایزال خورشید ببرند. هدف از انجام این پروژه در وهله نخست، نقش و ساختار حیاط در معماری بومی ایران به خصوص معماری درونگرا و دلایل شکل گیری آن با توجه به ملاحظات فرهنگی و اقلیمی و در نهایت بررسی مؤلفه های معماری پایدار و هم سویی معماری بومی کویر با اصول پایداری میباشد. پژوهش حاضر با مطالعه کیفی صورت گرفته و ابزار گردآوری داده ها، مطالعه منابع مکتوب میباشد. نتایج حاصل از تحقیق حاکی است از: نقش بسیار اساسی و کاربردی حیاط در سازماندهی فضاهای خانه های درونگرا، برآوردن کامل نیازهای اقلیمی و فرهنگی انسان )انسان محوری(،آشنایی با دلایل شکلگیری حیاط و ساختار فیزیکی و کالبدی آن و نقش محوری فضاهای باز حیاط مرکزی در خلق معماری بومی پایدار.

کلیدواژه ها:

کارکرد حیاط ، حیاط مرکزی ، ملاحظات فرهنگی و اقلیمی ، خانه درونگرا ، معماری پایدار