جایگاه و فایدهمندی علم تاریخ از منظر مورخان اسلامی تا قرن هشتم هجری

جایگاه علم تاریخ نزد مورخان مسلمان از فرازوفرود بسیاری برخوردار بوده است. عده ای از اندیشمندان اسلامی قرون اولیه تاریخ را در زمره علوم به حساب نمی آوردند و لذا اگر کتاب تاریخی در این دوره نوشته میشد به عنوان علمی مستقل انگاشته نمی شد. شکوفایی علمی جامعه ی اسلامی در قرون ۳ - ۴ هجری زمینه ظهور مورخانی همچون ابن مسکویه، بیهقی و ابن فندق را فراهم آورد که بینش و روش آنها در تاریخ نگاری با مورخان پیشین متفاوت بود. آراء این مورخان بعدا توس افرادی چون همدانی، ابن اثیر و به ویژه ابن خلدون به تکامل رسید و تاریخ به عنوان دانشی مستقل و تخصصی مطرح شد. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که فایده مندی و جایگاه دانش تاریخ نزد مورخان مسلمان چه بوده است؟ ارائه ی پاسخی علمی به این سوال در گرو فهم علمی یا غیرعلمی دانستن تاریخ نزد مورخان اسلامی است و پژوهش حاضر با روش گردآوری کتابخانه ای و دسته بندی به روش توصیفی تحلیلی در پی پاسخ به این سوال است. براساس یافته ها مورخانی که تاریخ را علمی وابسته و زیرشاخه ی دیگر علوم می دانستند و به شیوه روایی تاریخ نگاری کرده اند، فوایدی کلی و عامیانه چون عبرت گیری سیاسی برای تاریخ قائل بوده اند. در مقابل، مورخانی که به تاریخ دید علمی داشته اند، فوایدی همچون انتقالدهنده و پرورشدهندهی تامل، خردورزی و استدلال، منبع جستجوگری، کشف و شناخت و گفت وگو اجتماعی را برای دانش تاریخ برشمرده و بر این باورند که میتوان این مفاهیم را با آموزش تاریخ به افراد دیگر منتقل کرد و بر این اساس شان علمی تاریخ را به رسمیت می شناختند.

کلیدواژه ها:

تاریخ ، آموزش تاریخ ، تاریخ نگاری ، مورخان مسلمان ، فایده مندی.