ارزیابی خصوصیات فنولوژی و میزان اسانس برخی اکوتیپ های بومی گیاه دارویی زنیان (Trachyspermum ammi L.)

مطالعه خصوصیات فنولوژی و تعیین نیاز دمایی گیاه دارویی، منجر به شناخت بهتر از میزان و نحوه رشد و نمو شده و می توان براساس این ویژگی برنامه ریزی دقیقی برای بهره برداری بهینه از گیاه و میزان مواد موثره داشت. این تحقیق با هدف ارزیابی خصوصیات فنولوژی به منظور شناسایی و طبقه بندی اکوتیپ های زودرس، دیررس و میان رس گیاه دارویی زنیان (Trachyspermum ammi L.) و بررسی میزان اسانس بدست آمده از هر اکوتیپ انجام شد. در این پژوهش ۲۳ اکوتیپ بومی گیاه دارویی زنیان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی ۹۳-۹۲ کشت گردید. به منظور تعیین تاریخ دقیق مراحل فنولوژیک از واحد تجمع حرارتی (Growth Day Degree) و زمان (Days After planting) استفاده شد. اکوتیپ ها هر سه روز یک بار مورد ارزیابی و یادداشت برداری قرار گرفتند و زمانی که ۵۰% گیاهان هر اکوتیپ به مرحله فنولوژی مورد نظر رسیدند تاریخ آن ثبت شد. پس از رسیدگی و برداشت، اسانس دانه به روش Hydro-distillation توسط دستگاه کلونجر تهیه گردید. نتایج حاصل از این پژوهش، اختلاف معنی داری را بین اکوتیپ ها از نظر صفات فنولوژی مورد ارزیابی نشان داد که بیانگر متفاوت بودن فاصله زمانی رسیدن به هر یک از مراحل رشدی در بین اکوتیپ های مورد مطالعه بود. بیشترین اختلاف معنی دار در صفت گلدهی دیده شد که نشان می دهد زمان رسیدن به مرحله گلدهی در اکوتیپ های مورد مطالعه متغیر می باشد. همچنین کمترین اختلاف معنی دار در صفت دانه بندی دیده شد. میزان اسانس نمونه ها نیز از ۲.۷% (سربیشه) تا ۶.۱% (اراک) محاسبه شد. همچنین براساس نتایج مقایسه میانگین، چهار اکوتیپ برتر از لحاظ زودرسی، میان رسی و دیررسی در هر مرحله فنولوژی مورد شناسایی و طبقه بندی قرار گرفتند. مراحل رسیدگی فیزیولوژی و طول دوره پر شدن دانه به عنوان معیار برای تعیین زودرسی و دیررسی در نظر گرفته شدند که با توجه به این معیار اکوتیپ های اراک با ۶.۱% محتوای اسانس و قائن با ۴.۷۲% محتوای اسانس به ترتیب به عنوان زودرس ترین و دیررس ترین اکوتیپ شناسایی و معرفی شدند. 

کلیدواژه ها:

اکوتیپ ، تعداد روز پس از کشت ، درجه روز رشد ، زنیان (Trachyspermum ammi L.) ، فنولوژی ، ماده موثره