سنگ های الترامافیک در بخش میانی پهنه سنندج- سیرجان و نقش آنها در ارزیابی شرایط فیزیکوشیمیایی زمان آغاز فرورانش

سنگ های الترامافیکی (هورنبلندیت و پیروکسنیت) در نزدیکی توده آذرین درونی ملاطالب در فاصله میان شهرستان های الیگودرز و ازنا، در بخش میانی پهنه سنندج- سیرجان، رخنمون دارند. این سنگ ها کومولاهای برخاسته از ماگمایی بونینیتی هستند. این ماگما در هنگام آغاز فرورانش نئوتتیس (تریاس پایانی- ژوراسیک آغازین) از گوه گوشته ای برخاسته است. در ادامه فرایند فرورانش، سنگ های فلسیک همجوار، با کمی تاخیر، در ژوراسیک میانی متبلور شده اند. بررسی فراونی عنصرهای اصلی در کانی های الیوین، پیروکسن، آمفیبول و کانی فرعی پلاژیوکلاز در سنگ های الترامافیک نشان دهنده تبلور آنها از ماگمایی ساب آلکالن و کالک آلکالن در پهنه فرورانش است. ترکیب شیمیایی کانی های نخستین گویای فوگاسیته کم اکسیژن در ماگمای اولیه است. به کارگیری روش های گوناگون دما- فشارسنجی روی این کانی ها گویای آنست که این کانی ها در دمای نزدیک به ۱۲۰۰- ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد (مگر آمفیبول که در دمای ۸۸۰ درجه متبلور شده است) و فشار ۸۵/۵ کیلوبار (که هم ارز با ژرفای نزدیک به ۱۷ کیلومتری زمین است) پدید آمده اند. در یک پهنه فرورانش طبیعی و در ژرفای ۱۷ کیلومتری زمین، دمای گوه گوشته ای باید کمتر از این مقدارهای به دست آمده باشد. شرایط ژئودینامیکی در هنگام آغاز فرورانش به گونه ای بوده که بالاآمدن سست کره از کنار پوسته فرورانده و جایگیری آن در کنار گوه گوشته ای شدنی بوده است. همین پدیده عامل افزایش چشمگیر دما در گوه گوشته ای دانسته می شود. چنین سازوکاری با سرشت بونینیتی این سنگ ها همخوانی دارد.

کلیدواژه ها:

الترامافیک ، بونینیت ، دما- فشارسنجی ، آغاز فرورانش ، پهنه سنندج- سیرجان