واکاوی مفاهیم و مضامین عرفانی در مثنوی «عرفان» بیدل دهلوی

این پژوهش به بررسی مفاهیم و مضامین عرفانی در مثنوی عرفان اثر بیدل می پردازد. میرزا عبدالقادر بیدل ( ۱۰۵۴-۱۱۳۳ هجری) یکی از شاعران فارسی زبان شبه قاره هند و یکی از نمایندگان سبک هندی است. از او آثار نظم و نثر بسیاری به جای مانده است. مهمترین و بزرگترین منظومه بیدل، مثنوی «عرفان» اوست. این منظومه یازده هزار بیت دارد. مباحث عرفانی در اندیشه بیدل جایگاه خاصی دارد و پایان نامه ها و مقالات بسیاری به بررسی اندیشه های عرفانی او در غزلیات و رباعیاتش پرداخته اند؛ اما به مثنوی های او که در آنها به طور مبسوط به تبیین اندیشه های عرفانی خود پرداخته - کمتر توجه شده است. در این پژوهش که به شیوه کتابخانه ای و به روش تحلیلی - توصیفی انجام شده، مفاهیم و مضامین عرفانی به کار گرفته شده در مثنوی عرفان؛ مانند: تجلی، حیرت، جمع، وحدت وجود و ... استخراج و بسامد هریک در آن مثنوی مشخص شده است؛ سپس با شرح این مضامین و مفاهیم و با در نظر گرفتن بسامد هریک سعی شده است جهان بینی عرفانی بیدل مشخص گردد و جایگاه او به عنوان سراینده مثنوی عرفانی در میان دیگر مثنوی سرایان بازشناخته شود. نتیجه این پژوهش نشان میدهد که بیدل از اصطلاحات عرفانی بهره مضمونی گرفته و مثنوی عرفان او را از حیث کاربرد مضامین و مفاهیم عرفانی، می توان یک فرهنگ اصطلاحات عرفانی به شمار آورد. مفاهیمی چون «توحید و دل» ذهن و زبان بیدل را بیش از دیگر مفاهیم درگیر خود کرده است. اشعار او با در برداشتن مفاهیم اساسی عرفانی، یکی از منابع مهم عرفان و تصوف اسلامی در قرن یازدهم است.

کلیدواژه ها:

میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی ، مثنوی عرفان ، سبک هندی ، مفاهیم و مضامین عرفانی