موضوع شناسی خمس درآمدها؛ رویکردها و چالش ها

از جمله موضوعاتی که در داخل گفتمان فقه امامیه معرکه آرا بوده شناخت موضوع خمس درآمدها و شرایط آن است. البته در دوره­های نخست به دلیل نص­گرایی و تسلط شیوه فتوایی بر آثار فقه، تلاشی از سوی فقیهان در این جهت دیده نمی­شود و تنها می­توان از خلال آن برخی نشانه­ها و شاخصه­ها را در این خصوص، دریافت. بنابراین، دست یافتن به ابعاد کاملا متمایز این مسئله تا عصر مرحوم شیخ انصاری، به تاخیر افتاد. با ظهور شیخ و تحول در اجتهاد، ادبیات شناخت موضوع خمس درآمدها و طبقه­بندی دیدگاه­ها، کم­ کم در منابع راه پیدا کرده که تا دوران معاصر، ادامه پیدا نموده است.           تلاش­های مرحوم شیخ و تداوم تراث اجتهادی او اگرچه توانست برخی آشفتگی­ها را مهار نماید ولی هاله از نقض و ابرام­ها، همچنان بر متن اصلی، سنگینی می­کند به گونه­ای که شیخ نیز از جمع­بندی شفاف، خودداری کرد و در هرحال، اکنون سه رویکرد مهم در موضوع خمس درآمدها، مطرح است: تقلیل آن به درآمدهای حاصل از حرفه­های معین؛ تعمیم آن به مطلق درآمد و تقید آن به درآمدهای حاصل از کسب و کار. از این میان، به نظر می­رسد دیدگاه اخیر که مشهور هم هست به لحاظ استدلالی، متقن و موجه­تر از دیگران باشد و نتیجه ملموس آن، عدم تعلق خمس بر اموالی است که از طریق ارث و هدیه و مانند آن، عائد می­گردد.

کلیدواژه ها:

خمس ، موضوع خمس ، فقه ، درآمد ، حرفه ها و مشاغل ، اکتساب ، مطلق فایده