تغییر کاربری اراضی؛ پاشنه آشیل مدیریت بحرانهای زیست محیطی، عوامل و پیامدها

امروزه جنگلها، مراتع، حریم رودخانهها، سواحل، آبشارها، رخسارههای کوهستانی و عارضههای خاص بیابانی، به عنوان میراث عمومی، تکیهگاه اصلی مقابله با تغییرات آبوهوایی و دستیابی به کشاورزی پایدار مورد توجه روزافزون واقع شده و بههمین دلیل، تغییر کاربری آنها پیامدهای چالشبرانگیزی را به دنبال دارد. در این پژوهش، عوامل تغییر کاربری و پیامدهای آن مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق، مبتنی بر تحلیل نتایج پژوهشهای مختلف نگارندگان و نیز بهرهمندی از نتایج تحقیقات مرتبط و معتبر انتشاریافته در این زمینه و در نهایت گوشزد نمودن برخی راهکارهای اجتناب ناپذیر است. نتایج این بررسی نشان داد که عوامل تغییر کاربری به طور عمده ریشه در نظام مالکیت زمین، قوانین و مدیریت کنونی منابع طبیعی، سیاستهای دولت، روند خرید و فروش زمین های کشاورزی، گسترش بیرویه شهرها و لابیگری در مقیاس محلی دارد. متاسفانه، تغییرات اقلیمی دو دهه اخیر، زمینه خشکی و تغییر کاربری جنگلها، تالابها، چمنزارهای طبیعی، مراتع مرغوب و بستر رودخانهها را فراهم نمود که پیامدهای منفی آن، آسیب شدید به خاک، تشدید تغییرات اقلیمی (از طریق تشدید انتشار گازهای گلخانهای)، کاهش کیفیت زمین های کشاورزی و آلودگی منابع آب در درجه اول است. بدون شک، تداوم این تغییرات ناخوشایند، تشدید و گسترش جغرافیایی پدیدههای بیابان زایی، سیل و ریزگرد خواهد بود؛ بنابراین، تغییر کاربری اراضی، چالش اصلی پایداری کشاورزی و محیطزیست بوده و در صورت ادامه روند فعلی، بحرانهای ملموستری از قبیل نایابی منابع آب، مهاجرت و خسارات هنگفت اقتصادی دور از انتظار نخواهند بود. اعتقاد بر این است که تغییر کاربری اراضی در کشور ایران شدید است و برای مهار پیامدهای بحرانی ناشی از آن، چارهای جز توقف و مقابله با آن در قالب مدیریت جامع و فراگیر نیست.  

کلیدواژه ها:

تغییر کاربری ، فرسایش خاک ، گرد و غبار ، شخم بیرویه ، منابع طبیعی