بررسی وضعیت بیماری زایی عامل بیماری زنگ زرد گندم (Puccinia striiformis f. sp. tritici) و عکس العمل ارقام تجاری گندم در برابر بیماری در دهه اخیر در استان فارس

بررسی سالانه مقاومت ارقام تجاری گندم نسبت به بیماری زنگ زرد پس از معرفی و کشت گسترده آنها حائز اهمیت فراوان می باشد. مواد مورد بررسی در این تحقیق شامل ارقام گندم افتراقی (دارای ژن یا ژن های مقاومت مشخص به زنگ زرد گندم) و ۲۴ رقم گندم نان و سه رقم گندم دوروم مورد کاشت در دو دهه اخیر در استان فارس به همراه گندم رقم بولانی به عنوان شاهد حساس به زنگ زرد بودند. این تحقیق طی سال های زراعی ۸۳-۱۳۸۲ و ۸۴-۱۳۸۳ در مزارع انتخابی شش منطقه از استان فارس شامل زرقان، مرودشت، فسا، ممسنی، داراب و اقلید و طی سال های زراعی ۹۲-۱۳۸۳ در دو خزانه زنگ زرد ایستگاه زرقان و حومه ممسنی انجام شد. نتایج نشان داد که طی ده سال اخیر یا قبل از آن مقاومت ۱۲ رقم از ارقام تجاری گندم شامل چمران، شیرودی، استار، داراب ۲، فلات، شیراز، کویر، شهریار، زرین، الموت، الوند و بهار نسبت به زنگ زرد شکسته شده است. برعکس، رقم یاواروس و ارقام جدید زارع، میهن، سیروان، چمران ۲، افق، بهرنگ و شبرنگ، غالبا واکنش نیمه مقاومت تا حدواسط را نشان داده اند. همچنین ارقام سیوند، پارسی، پیشگام، مرودشت و افلاک عکس العمل های نیمه مقاومت تا نیمه حساسیت داشته اند. رقم پیشتاز واکنش نیمه حساسیت تا اخیرا مقاومت را در مناطق مختلف فارس نشان داده است. به طرز جالبی، رقم نیک نژاد از بدو معرفی تاکنون از واکنش مصونیت تا مقاومت برخوردار بوده است. بروز تغییرات در مقاومت برخی از ارقام تجاری ممکن است از تغییر در نژادهای زنگ زرد گندم دردهه اخیر ناشی شده باشد. در دهه اخیر براساس واکنش ارقام گندم افتراقی نسبت به زنگ زرد، غالبا برای ژن های مقاومت Yr۲، Yr۶، Yr۷، Yr۹، Yr۱۷، Yr۲۵، Yr۲۶، Yr۲۷،YrA  و YrSU بیماری زایی وجود داشته است. تحقیق حاضر بر لزوم بررسی سالیانه واکنش ارقام تجاری گندم نسبت به زنگ زرد و آگاهی از فاکتورهای بیماری زایی عامل بیماری در استان فارس تاکید دارد. این اطلاعات نه تنها در اعلام هشدار به موقع جهت جایگزینی ارقام حساس و به کارگیری راهکارهای موثر در مدیریت بیماری و کاهش خسارت کاربرد دارد، بلکه امکان به کارگیری ژنوتیپ های مقاوم را در برنامه های اصلاحی کوتاه و بلندمدت گندم فراهم می نماید.

کلیدواژه ها:

گندم ، زنگ زرد ، واکنش (عکس العمل) ، مقاومت ، حساسیت ، بیماری زایی ، نژاد ، پاتوتیپ