بازنمایی مضمون کارزار در چند نگاره رزمی از دو شاهنامه قاجاری (داوری و عمادالکتاب)

شاهنامه، منظومه ای حماسی است که بیش از هر اثر ادبی فارسی، به استنساخ و تصویر درآمده است. شاهنامه های داوری و عمادالکتاب، دو نمونه از آخرین نسخ دستنویس عصر قاجار هستند که به ترتیب مقارن با فرمانروایی چهارمین و پنجمین حکمرانان این سلسله، یعنی در عهد ناصری و مظفری شکل گرفته و بدون شک هر دو به تبعیت از متن ادبی، به تصویرنگاری داستان های رزمی شاهنامه پرداخته اند. هدف این مقاله، مطالعه درباره چگونگی بازنمایی مفهوم جدال و پیکار در دو شاهنامه داوری و عمادالکتاب است که با مطالعه تحلیلی تطبیقی، نیز نمونه گیری احتمالی طبقه بندی شش صحنه رزم از این دو مجموعه دنبال می شود. بر این اساس پرسش آن است: در مجالس رزمی مصور در دو شاهنامه قاجاری داوری و عمادالکتاب، بازشناسی مضمونی و تشخیص شخصیت های محوری، چگونه و با نظر به چه مولفه هایی امکان پذیر می گردد؟ نتیجه بررسی ها نشان می دهد به رغم تفاوت های صوری درخور توجه در تصویرنگاری هر دو اثر، نمایش صحنه های رزم با اسلوب تقریبا ثابتی دنبال شده است تاآنجاکه یگانگی عناصر ترکیب تصویری همچون شکل، رنگ و اندازه در سپاه خودی و دشمن مانع تمایز ایشان از یکدیگر می شود و حتی بازشناسی شخصیت های محوری داستان یعنی سرکردگان سپاه نیز دشوار به نظر می رسد. با این حساب می توان ادعا کرد در این صحنه ها، نمایش مضمون و محتوای رزم در مقایسه با شخصی سازی داستان اولویت دارد و تمیز دقیق احتمالی موضوع یا شناسایی شخصیت ها نه فقط با رجوع به نگاره که با تسلط بر متن ادبی امکان پذیر خواهد بود.  

کلیدواژه ها:

قاجار ، نگارگری ، شاهنامه داوری ، شاهنامه عمادالکتاب ، نگاره های رزمی