تحلیل نقش سیمرغ در کاشیکاری ابنیه عصر صفوی با رویکرد قرآن به اسطوره

با شروع اسلام در ایران و بینش جدیدی که ایرانیان بدست آوردند، تحولی در هنرها پدید آمد و هنرمندان ایرانی سعی در مطابقت هنر خود با دین جدید برای کاربری مسلمانان داشتند. آنها همچنین، سعی کردند موضوع، محتوا، فرم و تزئینات به کار رفته بر روی آثار هنری را که از ایران باستان به جامانده بود بر اساس فرهنگ اسلامی تغییر دهند، هنر ایران با نقش گره خورده است؛ ریشه برخی از نقوش هم، به دوران پیش از اسلام و اساطیر می رسد که از آن جمله می توان به نقش سیمرغ اشاره کرد. سیمرغ پرنده ی افسانه ای است که نامش با داستانهای اسطوره ای و حماسی پیوند خورده و جایگاه خاصی در ادبیات و هنر ایران داشته است. کاشی کاری نیز به جهت پیوند عمیقی که با ادبیات داشته، یکی از محمل های بروز نقوش اساطیری است. از منظر قرآن اسطوره باطل و افسانه است؛ با این وجود در دوره صفوی که تشیع حاکم می شود، استفاده از نقش مایه هایی اساطیری چون سیمرغ، در کاشیکاری ابنیه مورد توجه قرار می گیرد که از آن جمله می توان به نقش سیمرغ کاشیکاری های رواق الله وردیخان، اشاره کرد که به عنوان نمونه موردی نیز در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد. پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخ به این پرسش ها است که با توجه به نگاه قرآن به اسطوره چرا در یک بنای مذهبی از نقش سیمرغ استفاده شده است؟ نقش سیمرغ در کاشیکاری رواق الله وردیخان چه مفهومی را به دنبال داشته است؟ هدف اصلی این پژوهش دستیابی به مفاهیم و چرایی کاربرد این نقش در یک بنای مذهبی، از طریق بررسی و شناخت آن در کاشیکاری های صفوی رواق الله-وردیخان است. یافته های پژوهش نشان می دهد که نقش سیمرغ در کاشی کاری ابنیه صفوی به ویژه رواق الله وردیخان وجه اساطیری خود را از دست داده و مفهوم قدسی و روحانی به خود گرفته و جلوه ای از ذات مطلق الهی است، همچنین نقوش سیمرغ موجود در این بنا برای نشان دادن مفهوم الوهیت، جاودانگی، فضای ماورایی، معنویت عرفانی، عبودیت و.. به کار گرفته شده است؛ به همین جهت با دیدگاه قرآن منافاتی ندارد. اگرچه در حوزه بررسی تزئینات و نقوش کاشیکاری ابنیه دوره صفوی، حرم مطهر رضوی و رواق الله وردیخان، پژوهشهایی انجام شده است؛ اما در حوزه زاویه نگاه قرآن به اسطوره سیمرغ و بررسی علت کاربرد نقش آن در یک بنای مذهبی پژوهشی انجام نشده است.

کلیدواژه ها:

سیمرغ ، کاشی کاری ابنیه صفوی ، رویکرد قرآن ، اسطوره ، رواق الله وردیخان