بررسی منطق ایستایی تاق در بنای موسوم به ارک علیشاه در تبریز

     در صورتی که بقایای معماری منسوب به علیشاه جیلانی در تبریز را آخرین حلقه از زنجیره ساختمان های بزرگ مقیاس دوره ایلخانی متصور شویم؛ به گونه ای که دهانه ی سی متری آن بزرگ ترین و مرتفع ترین تاق آجری جهان اسلام را در بر داشته است، ابراز ایرادات فنی در راستای رد تئوری امکان اجرای تاق در دهانه ی مزبور، نکته ی مقابل بیش از نیم قرن مطالعات تاریخ معماری، نتایج باستان شناسی و گزارشات جهانگردان پیرامون انطباق داده های تاریخی با موقعیت مسجد علیشاه در تبریز خواهد بود. با فرض بر اینکه بقایای معماری U شکل با دیوارهایی به قطر یازده متر، جهت اجرای تاق آجری بخشی از پروژه معماری عظیمی در نظر گرفته شده است؛ کشف محدودیت های سازه ای حجم معماری مورد مطالعه در زمینه ی میزان پایداری، آسیب پذیری و نهایتا عدم امکان اجرای تاق در دهانه ی مزبور، فصل گشای افق های نوینی پیرامون تفسیر متون تاریخی و رابطه آن با بنای ایلخانی یاد شده در منابع تاریخی خواهد بود. تحقیق پیش رو بر آن است تا پس از پاسخ دهی به این مسئله که آیا حجم آجری منسوب به علیشاه قابلیت اجرای چنان تاقی را داشته است یا خیر، ضمن آنالیز استاتیکی و تحلیل مشخصات سازه ای بقایای معماری موجود و بدون توجه به روایات تاریخی، نقش تعیین کننده ای در بازبینی مسائل تاریخی پیرامون مسجد علیشاه داشته باشد. مطابق نتایج به دست آمده، تنش حاصل از بارگذاری ناشی از وزن هر نوع تاق در بنای مورد نظر، فراتر از پتانسیل های مکانیکی سازه بوده و منجر به فروپاشی پایه ها در هر شرایط خواهد شد. از این دیدگاه، هیچ نوع پوششی از نوع تاق در هیچ بازه ی زمانی در بقایای معماری منسوب به علیشاه قابل اجرا نبوده است. بدین ترتیب، هیچ رابطه ای میان بقایای امروزی منسوب به علیشاه و مسجد ساخته شده توسط علیشاه وزیر با بزرگترین تاق آجری جهان وجود ندارد؛ از این دیدگاه، نمیتوان بقایای معماری موجود را به علیشاه جیلانی نسبت داد.

کلیدواژه ها:

ارک علیشاه ، مسجد علیشاه ، تاق علیشاه ، مجموعه علیشاه