ارزش گذاری اقتصادی خدمت تولید آب در بوم سازگان جنگلی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز دارابکلا)

مقدمه و هدف: یکی از مهم ­ترین علل تخریب و زوال بوم­ سازگان­ های طبیعی، نبود بازاری برای تعیین ارزش خدمات تولید شده توسط آین بوم­سازگان­ها، و در نتیجه رایگان پنداشتن این خدمات است. یکی از با ارزش ­ترین خدمات فراهم ­سازی بوم ­سازگان­ ها تولید آب شیرین است که در پژوهش حاضر الگویی برای دستیابی به توزیع مکانی ارزش خدمت بوم­سازگان تولید آب در حوزه ­آبخیز دارابکلا واقع در استان مازندران ارائه شده است. مواد و روش ­ها: در این پژوهش برای کمی­سازی خدمت تولید آب از مدل عملکرد آب در InVEST استفاده شده است. تولید آب در این مدل بر مبنای منحنی بودیکو محاسبه شد که در واقع میزان رواناب هر پیکسل را از بارش منهای تبخیر و تعرق مشخص می­کند. داده­ های مورد نیاز این مدل شامل نقشه ­های کاربری اراضی، میانگین بارش و تبخیر و تعرق پتانسیل سالانه، عمق خاک، آب قابل دسترس گیاه، مرزهای حوزه ­آبخیز و زیر­حوزه ­های­آبخیز و هم­چنین یک جدول زیست­فیزیکی می­باشد. در ادامه به منظور ارزش­گذاری این خدمت بوم­سازگانی از روش هزینه جایگزین استفاده شده و بدین ترتیب دستیابی به نقشه توزیع مکانی ارزش خدمت بوم­ سازگانی تولید آب در سطح منطقه مطالعاتی میسر شده است. یافته­ ها: براساس محاسبات انجام شده توسط مدل در کل حوزه­آبخیز دارابکلا، سالانه ۴۳۰۹۴۱۵۲ متر­مکعب آب تولید می ­شود. نتایج مربوط به کاربری­ های مختلف زمین نشان داد که بیش­ترین میزان تولید رواناب در کاربری ­ها با مقدار ۳۷۴۳/۷۶ مترمکعب در هکتار مربوط به کاربری انسان­ساخت بود و پس از آن کاربری اراضی کشاورزی و باغی با مقادیر ۳۶۰۱/۳۴ و ۳۵۹۲/۱۸ مترمکعب در هکتار به­ترتیب بیش­ترین میزان تولید آب را داشتند. هم­چنین کم­ترین میزان رواناب مربوط به کاربری­های­­ جنگل نیمه­ متراکم و جنگل متراکم به­ ترتیب با مقادیر ۲۹۶۰/۸۲ و ۲۶۰۲/۱۹ مترمکعب در هکتار می ­باشد که بیان­گر اینست که وجود تاج پوشش درختان جنگلی و چگونگی توزیع مکانی آن­ها اثر مهمی بر افزایش نفوذ آب در خاک و کاهش تولید رواناب دارند. منطقه مورد مطالعه از نظر میزان ارزش اقتصادی خدمت بوم ­سازگان تولید آب در ۴ طبقه متفاوت از ارزش قرار گرفته است. این طبقات از کمینه ۲۹ -۲۴ میلیون ریال تا بیشینه ۴۳-۳۹ میلیون ریال در هر هکتار تفاوت دارند. نتیجه ­گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که مدلInVEST با وجود اینکه از اطلاعات نسبتا کم و قابل دسترسی استفاده می­کند، کارایی بالایی دارد و به­وسیله آن می­توان خدمات بوم­سازگان را نقشه­سازی کرد و درتصمیمات مدیریتی از آن استفاده کرد.  همچنین با استفاده از نتایج کمی حاصل از اجرای مدل InVEST، امکان نمایش مکانی توزیع ارزش خدمت بوم­سازگانی در سطح سرزمین مطالعاتی فراهم شد که نتایج این بخش نشان داد که توجه به ابعاد مکانی در تعیین ارزش خدمت تولید آب بسیار مهم است زیرا تغییر در خصوصیات مکانی به مقدار قابل توجهی بر میزان ارزش خدمت تولید آب تاثیر­گذار خواهد بود.

کلیدواژه ها:

Water balance ، quantifying ، biophysical models ، replacement cost approach and spatial valuation ، بیلان آبی ، کمی سازی ، مدل های زیست فیزیکی ، روش هزینه جایگزین ، ارزش گذاری مکانی