رابطه بین ضریب رواناب و عامل زمین شناسی سطحی در برخی زیرحوضه های نیمه خشک شمال غرب ایران

عامل زمینشناسی یکی از مهم ترین عوامل موثر بر رواناب و رسوب در حوزه های آبخیز است و آگاهی از نوع سازندهای زمین شناسی اهمیت زیادی در مدیریت حوزه های آبخیز دارد. این مطالعه با هدف بررسی نقش عامل زمین شناسی در تغییرات ضریب رواناب به منظور بررسی راهکارهای لازم جهت کاهش تولید رواناب و حفاظت خاک در زیرحوضه های آلانق، لیوار و شکرعلی چای واقع در استان آذربایجانشرقی انجام گرفت. برای انجام این تحقیق پس از بررسی نقشه های توپوگرافی، عکس های هوایی، تصاویر ماهواره ای و مطالعات میدانی، سازندهای زمین شناسی حوضه های مورد مطالعه تعیین و امتیاز عامل زمین شناسی به روش MPSIAC به دست آمد. سپس ضریب رواناب حوضه ها با استفاده از داده های بارندگی و رواناب اخذ شده از ایستگاه های هواشناسی و هیدرومتری داخل حوضه ها محاسبه شد. نتایج نشان داد در زیرحوضه آلانق مقدار عامل زمین شناسی به دلیل وجود سازندهای کرتاسه، پلیوکواترنر و واحدهای میوسن مارنی از بیشترین مقدار امتیاز عامل زمین-شناسی (۲۶/۷) برخوردار بوده و بیشترین حساسیت را به تولید رواناب (ضریب رواناب ۱۴/۰) دارد در حالی که در زیرحوضه شکرعلی چای به دلیل برخورداری از سازندهایی با شیل های نازک، ماسه سنگ ها، کنگولومرای آتش فشانی و تراکی آندزیت از کمترین امتیاز زمین شناسی (۰۵/۳) و ضریب رواناب (۰۸/۰) برخوردار است. نتایج نشان داد رابطه معنی دار بین تولید رواناب در حوضه و مقدار عامل زمین شناسی حوضه وجود دارد (۹۳/۰R۲= و ۸۶/۰R۲adj=). به منظور کاهش تولید رواناب و حفاظت خاک در حوضه های با سازندهای سست و فرسایش پذیر پیشنهاد می شود از تغییر کاربری اراضی از مرتع به زراعت جلوگیری و از کشت روی خطوط تراز در کشتزارها استفاده شود.

کلیدواژه ها:

سازند زمین شناسی ، حفاظت خاک ، مدیریت حوزه های آبخیز ، فرسایش خاک