رشد اخلاقی-اجتماعی کودکان پیش دبستانی

رشد اخلاقی از منظر اسلام معنای عمیق و گسترده و جایگاهی والا و ارزشمند دارد. رشد و تربیت از دیدگاه اسلام «رشد و تربیت اخلاقی» است و هدف اسلام این است که انسان را به جایگاه اخلاقی و ارزشی او برساند (۱). امام صادق (ع) فضایل اخلاقی را ده چیز برشمرده اند ازجمله: ناامیدی حقیقی و صادقانه از خلق خدا، راستگویی، امانت داری، صله رحم، سیرکردن شکم گرسنه، جبران کارهای خوب دیگران و ... (۲). کار اخلاقی شرایطی دارد؛ ازجمله اینکه: ۱) کاری غیرعادی نیست؛ ۲) با اختیار و انتخاب برگزیده می شود و ۳) مبتنی بر فطرت است و انسان عاقل آن را انجام می دهد. ویژگی های کار اخلاقی که در اسلام عبارت است از: «قصد و نیت»، «خودکنترلی»، «خداکنترلی»، «کرامت دادن و عزیزشمردن نفس» و «محیط طبیعی»؛ در افعال اخلاقی نقش اساسی دارد (۱). رشد اخلاقی در طول قرن ها از مهم ترین مسائل اجتماعی بوده که به آن توجه می شده است. نظریه پردازان بزرگ اوایل قرن بیستم، اخلاق را وسیله ای برای رشد اجتماعی به حساب آورده اند. بنابراین، رشد اخلاقی از مسائل عمده روان شناسی اجتماعی است (۱). مسئله رشد اخلاقی در بیشتر آثار روان شناسی با دو مقوله رشد اجتماعی و رشد شناختی مرتبط شده است. مطابق با دیدگاه های موجود، دو مقوله رشد اخلاقی و اجتماعی در ارتباط با یکدیگرند و روان شناسان معمولا در یک مجموعه واحد آنها را بررسی می کنند. از این دیدگاه همراه با رشد شناختی و رشد هویتی، خود فرد به تدریج تصویری از خویشتن در میان دیگران و در ارتباط با دیگران پیدا می کند که این تصویر یکی از پایه های شکل دهنده مناسبات اجتماعی و اخلاقی کودکان با افراد دیگر است (۳). آموزش رشد اخلاقی از موضوعات مهم در سنین پایین است. رشد اخلاقی می تواند از طریق الگو، آموزش، مراسم مذهبی و تربیت آموزش داده شود (۴). می توان در این زمینه مثال های زیادی را عنوان کرد؛ از جمله شاخص ترین چهره ها در این زمینه می توان به حضرت فاطمه زهرا (س) اشاره کرد که تا ۱۸ سالگی پنج فرزند که نمونه عالی رشد اخلاقی-اجتماعی هستند، از خود به یادگار گذاشتند که این مهم به سبب پرورش رشد اخلاقی-اجتماعی در کودکی می باشد. برای رشد مثبت اجتماعی-اخلاقی در کودکان پیش دبستانی، مربی/معلم وظایف ذیل را بر عهده دارد: با کودکان صمیمانه، مهربانانه و توام با احترام تعامل کند؛ اعتماد به نفس که از اعتماد خدا ناشی می شود و همچنین مهرورزی نسبت به خواهر و برادر را در کودک پرورش دهد؛ حس مسئولیت را در کودک تقویت کند؛ به بازی و تفریح کودک توجه کند؛ از طریق همبازی شدن با کودک کنترل خشم، مهرورزی، همکاری و تعاون، مهارت آموزی و رعایت حقوق دیگران (همبازی) را به وی آموزش دهد؛ از هرگونه تبعیض بین کودکان پرهیز کند، مراقبت از هرگونه بدآموزی، آشناسازی با اصول دین داری و احکام و درنهایت و مهم تر از همه برخورد کریمانه با کودک داشته باشد (۵، ۶, ۷). علاوه براین، لازم است به کودکان پیش دبستانی در کاوش معماهای اجتماعی-اخلاقی کمک شود. کاوش به کودکان کمک می کند تا از خودمحوری دور شوند؛ نگاهشان فراتر از علائق شخصی شان برود و یاد بگیرند که درباره واکنش نشان دادن به مشکلات اجتماعی-اخلاقی فکر کنند. برای پیشبرد موارد مذکور می توان از داستان های اجتماعی یا عروسک های انگشتی/نمایشی استفاده کرد. با تدوین یک الگو از زندگی واقعی یا فرضی می توان کودکان را به پیاده سازی نمایشی آن تشویق نمود تا مشکلاتشان را حل نمایند (۸, ۹). درنهایت می توان گفت اخلاق با ارتباط اجتماعی رشد می کند. هدف از رشد اخلاق برای کودکان این است که آنان رفتارهای اجتماعی شان را بر اساس وظیفه شناسی، تقوا، تواضع، آخرت محوری، رعایت حقوق دیگران و ... تنظیم کنند تا کار درست را انجام دهند. بنابراین، نقش والدین، مربی و معلم برای خودتنظیمی در رفتارهای اجتماعی و اخلاقی کودکان بسیار برجسته است.

کلیدواژه ها:

پیش دبستانی ، تغییر اجتماعی ، رشد اخلاقی ، کودک