بررسی تحلیلی سیر تکامل مبانی در بحث حجیت ظواهر.

اصول فقه، همواره با تلاش تاریخی علمای شیعه، در حال ترقی و پیشرفت بوده است. البته پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با توجه به قدرت­یابی اسلام در عرصه­ی عینیت، متناسب­سازی پیشرفت این علم با ظرفیت های نظام اسلامی، ضروری است. یکی از مهم­ترین مباحث اصولی در جهت استنباط متناسب با ظرفیت حکومت اسلامی، بررسی «ظواهر کتاب و سنت» است، تا بتوان با تحلیل خطابات، نظر شارع را راجع به مسائل جاری و برنامه­های حکومت دانست. ظواهر، بر اساس دلالت تصدیقی کلام شکل می گیرد، که خود، وابسته به مقام وضع کلمات است. مشهور اصولیین، وضع و همچنین شکل گیری دلالت تصدیقی کلام شارع را، تابع «عرف عصر نزول» می­دانند و بر این اساس استنباط می­نمایند. اما برخی از بزرگان در طول زمان، متوجه انحراف فرقه هایی همچون «مشبهه» شدند که به این روش تمسک می­کردند. بنابراین، نظریه­ی زبان شناسانه­ی «روح المعنی» را پایه ریزی نمودند، که باب جدیدی را در فهم ظواهر گشود. سیدمنیرالدین هاشمی، متفکر معاصر، این مبنا را نیز دارای اشکالاتی می­دانست، و آن را به «ضرورت تکامل فهم از نظام زبانی تاسیسی شارع» ارتقا داد؛ بدین صورت، برای تکامل اجتماعی در استظهار از خطابات، نقش مهمی قائل شد. نگارنده در این مقاله، به تحلیل محتوی و سیر اجمالی تکامل این سه دیدگاه می­پردازد؛ در انتها نیز، با بررسی مقایسه ای نظرات، دیدگاه مرحوم هاشمی را بر می­گزیند، و دو دیدگاه دیگر را ناتمام می­شمرد.

کلیدواژه ها:

اصول فقه ، حجیت ظواهر ، عرف ، روح المعنی ، تکامل فهم