؛ «هژمونی فرهنگی» و جایزه های ادبی (با تکیه بر رمان رهش و پاییز فصل آخر سال است)

جریان های ایدئولوژیک در راس گفتمان قدرت با بهره گیری از «هژمونی فرهنگی»، ساختارهای کلان فکری مورد نظر خود را در ذهن توده ها نهادینه می کنند. از مهمترین ابزارهای هژمونیک، «جایزه های ادبی» است که با فرهنگ سازی، تا جایی روی اذهان توده ها تاثیر می گذارد که آثار تولیدی ناشی از این چارچوب کنترل شده فرهنگی با شمارگانی حیرت انگیز به مصرف مخاطبان می رسد. در دهه نود، دو نمونه از پرفروش ترین رمان ها که بارها تجدید چاپ و برگزیده مهمترین جایزه ادبی دولتی شده است، عبارت اند از: رهش از رضا امیرخانی و پاییز فصل آخر سال است از نسیم مرعشی. با وجود تمامی تفاوت های ساختاری، روایی و مضمونی این دو اثر، وجوه هژمونیک و توجه حاکمیت به هر دوی آنها موجب می شود در عین افتراقات چشمگیر، اشتراکات هژمونیک داشته باشند. این پژوهش با اتکا مفاهیم هژمونی فرهنگی و آرای استوارت هال، به نتیجه رسیده است که اشاره به مضامین انتقادی اجتماعی روز از جمله مشکلات گوناگون زندگی مدرن در دهه نود، دغدغه های زندگی زنان مدرن، تقابل های سنت و مدرنیته در جامعه ایران، مهاجرت، ازدواج، توسعه بیرویه کلانشهرها و آلودگی محیط زیستی، از مهمترین مسائل زندگی روزمره ایران است؛ اما این آثار، ضمن اشاره به این مضامین انتقادی کلیدی، آن را با لحنی «غیرانتقادی» و «جهت گیری چالش مند» و «برآمده از وضعیتی جبری» مطرح کرده اند؛ به گونه ای که فرهمندی حاکمیت مطلقا به چالش کشیده نشود. بدیهی است جایزه های ادبی سترگ در راستای یکدست سازی توده ها و رساندن آنها به حداقل رضایتمندی اجتماعی، این شیوه از طرح انتقادات اجتماعیرا ایده آل بدانند و در جهت ترویجش سرمایه گذاری کنند.

کلیدواژه ها:

هژمونی فرهنگی ، جایزه ادبی ، استوارت هال ، رهش ، پاییز فصل آخر سال است