بررسی نقش بهبود کارایی تولید گندم (آبی و دیم) بر دستیابی به اهداف برنامه پنج ساله ششم توسعه در ایران

در این پژوهش با استفاده از الگوهای برنامه ریزی ریاضی و اطلاعات منتشر شده وزارت جهاد کشاورزی کارایی های فنی، تخصیصی، هزینه ای، درآمدی و سود زراعت آبی و دیم گندم در ۲۶ استان کشور به منظور شناسایی ظرفیت های ارتقای کارایی و افزایش تولید در راستای تامین اهداف برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور برآورد و مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد، میانگین کارایی فنی ۹۷/۰ بوده و امکان بهبود آن با مدیریت مصرف منابع قابل توجه نمی­باشد. با این وجود تخصیص نامناسب نهاده ها باعث افت کارایی هزینه ای به ۸۱/۰ شده است. استان های آذربایجان شرقی، خوزستان، سیستان و بلوچستان، کردستان، گلستان، قم و البرز از نظر کارایی های فنی، تخصیصی و هزینه ای در مرز کارا قرار داشته و در سطح فناوری موجود در بهترین وضعیت ممکن می باشند. از لحاظ کارایی هزینه ای نیز استان های کهگیلویه و بویراحمد (۴۴/۰)، خراسان جنوبی (۵۶/۰)، کرمانشاه (۶۴/۰) و خراسان شمالی (۶۴/۰) نامناسب ترین وضعیت را دارند. بر اساس نتایج تفاوت چندانی میان استان های مورد مطالعه از نظر کارایی درآمدی و کارایی تخصیصی درآمدی وجود نداشته و حداکثر توان تولیدی کشور از طریق بهبود کارایی فنی، ۳/۳۳۶ هزار تن است. این مقدار برابر با ۳/۷ و ۹/۰ درصد افزایش در میزان تولید فعلی گندم دیم و آبی می باشد. انتظار می رود، کاهش زراعت دیم گندم در استان اصفهان و خراسان جنوبی و زراعت آبی گندم در استان های آذربایجان غربی، کهگیلویه و بویراحمد و مازندران نقش قابل توجهی در بهبود کارایی درآمدی داشته باشد. طبق نتایج به دست آمده امکان افزایش سود در زراعت گندم کشور تا ۳/۱۰۳ درصد مقدور بوده که بیش­تر آن از کاهش هزینه های زراعت گندم دیم (۱۱ درصد) و افزایش درآمد زراعت گندم دیم (۸/۲۵ درصد) ایجاد می گردد. کارایی سود در زراعت گندم ۵/۴۷ درصد بوده که نشان می دهد، ویژگی کارایی فنی (هدف سیاست گزار) بالا و کارایی سود (هدف بهره بردار) پایین یکی از مشخصه های مهم تولید این محصول در کشور می باشد.

کلیدواژه ها:

Efficiency ، Mathematical Programming ، Profit inefficiency ، production capacity