مروری بر اصول و مفاهیم ژئوپارکهای جهانی یونسکوو بررسی چالش ها و تجربه های موفق کشور در این زمینه

در طی کنوانسیون سال ۱۹۹۱ دینه فرانسه برای نخستین بار بر لزوم حفاظت از میراث زمین شناختی و استفاده از این میراث برای توسعه اقتصادی پایدار جوامع محلی تاکید شد و این امر مقدمه ای بر تشکیل شبکه ژئوپارکهای اروپایی در سال ۲۰۰۰ و در ادامه ، شبکه ژئوپارکهای جهانی یونسکو در سال ۲۰۰۴ گردید. حرکتی که در نهایت در سال ۲۰۱۵ و پس از تصویب مجمع عمومی یونسکو، منجر به ظهور یک برنامه جدید جهانی در یونسکو شد: ژئوپارکهای جهانی یونسکو.ژئوپارکها مناطق جغرافیایی یکپارچه ای هستند که میراث زمین شناختی با ارزش بین المللی را تحت مفهوم جامعی از حفاظت ، آموزش و توسعه اقتصادی مدیریت می نمایند. یونسکو تاکید دارد که ژئوپارک ”پارک زمین شناسی “ نیست و به همه گونه های میراث (زمین شناختی ، طبیعی ، فرهنگی و ناملموس) توجه ویژه داشته و ضمن حفاظت از آنها، موجب توسعه اقتصادی جامعه محلی میزبان می شود. ژئوپارکها به ده موضوع اساسی توجه ویژه دارند: منابع طبیعی ، مخاطرات زمین شناختی ، تغییر اقلیم ، آموزش، علوم، فرهنگ ، زنان، توسعه پایدار، دانش بومی محلی و حفاظت زمین شناختی . در واقع مناطقی که به عنوان ژئوپارک معرفی می گردند باید به طور جدی و فعالانه به این ده موضوع پرداخته و در راستای توجه به آنها فعالیت داشته باشد.کشور ایران از پیشگامان مطالعات و بررسی های گوناگونی زمین شناختی و میراث زمین شناختی در جهان بوده است و نخستین کشور غرب آسیا است که مطالعات گستردهای را در این زمینه انجام داده، مطالعاتی که از سال۱۳۷۹ توسط نگارنده و به صورت انفرادی در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور آغاز گردید و از سال۱۳۹۱ در قالب یک کار سازماندهی شده و به صورت گروهی ادامه یافت. معرفی نخستین ژئوپارک ایران و خاورمیانهدر جزیره قشم که در سال ۱۳۸۵ به همت زندهیاد عبدالعظیم حقیپور توسط سازمان منطقه آزاد قشم انجام شد،در واقع نخستین نتیجه چشمگیر فعالیتهای سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در این حوزه بود.با وجود مطالعه و پیشنهاد ۳۰ منطقه دارای اولویت برای راه اندازی ژئوپارکهای جدید در کشور )امری کاظمی۱۳۹۱ (، هم اکنون تنها ۳ ژئوپارک از آن فهرست به خانواده ژئوپارکهای جهانی یونسکو پیوسته اند )قشم، ارس وطبس( و این در حالی است که هم اکنون کشورهایی با وسعت بسیار کمتر از ایران و تنوع زمین شناختی بسیارپایینتر دارای ژئوپارکهای بیشتری بوده و از مزایای آن بهره برداری مینمایند. از دلایل اصلی این عدم توفیق درتوسعه ژئوپارکهای کشور میتوان به این موارد اشاره نمود: عدم شناخت و درک صحیح از اصول و فلسفه تشکیلژئوپارکها، نبود قوانین رسمی و قابل استناد در این زمینه در کشور، مشکلات تداخل و تعارض در مدیریتعرصه ها، توجه و تمرکز تنها بر جاذبه های زمین شناختی مناطق و عدم توجه به اهمیت دیگر گونه های میراث وهمچنین نقش و اهمیت حضور جامعه محلی و معیارهای توسعه پایدار در ژئوپارکها.به نظر میرسد که باید همگرایی و هماهنگی بیشتری بین نهادهای مرتبط با امر ژئوپارکها در کشور به وجودبیاید تا بتوان ضمن رفع چالشها، به توسعه ژئوپارک در مناطق مستعد اهتمام ورزید. ثبت ”شبکه ملی ژئوپارکهایکشور“ در سال ۱۳۹۸ که آغاز فعالیت اجرایی آن در انتظار تایید نهایی دو ژئوپارک ارس و طبس توسط یونسکودر بهار ۱۴۰۲ است، گام موثر و مهمی در این راستا به شمار میرود. همچنین لازم است سازمان زمین شناسی واکتشافات معدنی کشور که بنیانگزار مطالعات ژئوپارک و زمین گردشگری در کشور بوده است، نقش اساسی خوددر توسعه بررسیهای مربوطه را تداوم بخشیده و برای تهیه اطلاعات تخصصی زمین شناسی، با مناطقی کهعلاقمند به راه اندازی ژئوپارک هستند همکاری نماید.