پیش بینی فشار مراقبتی بر اساس مقابله ی مذهبی در مراقبین بیماران مبتلا به سرطان مراحل انتهایی

زمینه و هدف: سرطان پیشرفته برای فرد بیمار با مشکلات جسمی، روانی و اجتماعی همراه است که در زمان تشخیص و در طول فرآیند درمان آن، بیمار تنها یک دوره ی کوتاه توسط مراقبان رسمی در بیمارستان تحت مراقبت قرار می گیرد؛ در سایر موارد این کار توسط مراقبان غیررسمی انجام می شود. مراقبان غیررسمی افراد آموزش ندیده‎ای هستند که جهت ارائه ی خدمات، وجهی دریافت نمی کنند و مراقبت های خود را به اعضای خانواده و نزدیکان ارائه می دهند که در چنین شرایطی اگر مراقبت کننده نتواند زمان مراقبت از بیمار و زمان های مختص خود را مدیریت نماید، به سمت فشار مراقبتی پیش خواهد رفت. فشار مراقبتی ماهیت پنهان و کاملا فردی داشته و شامل مولفه هایی همچون فشار مراقبتی وابسته به زمان، تکاملی، جسمی، اجتماعی و احساسی می شود. این مفهوم دارای دو بعد درونی و بیرونی است. بعد بیرونی فشار مراقبتی شامل مواردی است که به شخص بیمار بستگی دارد مانند تلاش بسیار در جهت توجه به نیازهای بیمار، اختصاص زمان برای او و خدماتی که در جهت بهبود وی داده می شود؛ و فشار مراقبتی درونی شامل اعتقادات شخصی، خشم ها، احساسات درونی و اهمیت فرد به نقش مراقب است. در این میان راهبردهای مقابله ای به عنوان عاملی درونی، فرآیندهایی هستند که مراقبین در مواجهه با تنش های زندگی از آن ها استفاده می کنند. در این راستا، نقش مذهب به عنوان شیوه ای برای مقابله با استرس، توسط برخی به عنوان شکلی از مقابله یا مکانیزمی دفاعی به دو صورت مثبت (شامل بازنگری خیرخواهانه مذهبی، ارزیابی مجدد قدرت خدا، جستجوی حمایت معنوی، مقابله مذهبی مشارکتی، پالایش مذهبی، آمرزش مذهبی، کمک رسانی مذهبی، تمرکز مذهبی، ارتباط معنوی و جستجوی حمایت از روحانیون) و منفی (شامل ارزیابی مجدد خدای تنبیه کننده، تسلیم فعالانه و منفعلانه، مقابله مذهبی خودمدارانه، ارزیابی مجدد شیطانی، ناخوشنودی معنوی و ناخشنودی مذهبی بین فردی) نگریسته شده است. با توجه به اهمیت راهکارهای مقابله ای و نقش مذهب به عنوان شاخص هایی که همواره در رویارویی با دشواری ها و ناملایمات مورد تاکید قرار گرفته اند، این مسئله در ادبیات و پیشینه ی پژوهش مشخص نیست که آیا مقابله ی مذهبی قادر به پیش بینی فشار مراقبتی همراهان بیماران مبتلا به سرطان خواهد بود. همچنین، با وجود پژوهش های فراوان در این حوزه، به نظر می رسد نیاز به مطالعاتی است که به بررسی بیماران مبتلا به سرطان مرحله ی انتهایی و مراقبین آن ها بپردازد. در نتیجه، پژوهش حاضر با هدف پیش بینی تحمل فشار در مراقبین بیماران مبتلا به سرطان در مرحله ی انتهایی بر اساس سبک های مقابله ای مذهبی صورت گرفت. ۸   روش بررسی: پژوهش حاضر از نوع مقطعی- همبستگی می باشد. جامعه ی آماری این مطالعه را تمامی مراقبین بیماران مبتلا به سرطان در مرحله ی انتهایی که از فروردین تا شهریور ۱۳۹۶ به بخش طب تسکینی بیمارستان فیروزگر مراجعه کرده اند، تشکیل دادند که از میان آن ها ۱۵۴ نفر بر اساس روش برآورد حجم نمونه تاباچنیک و فیدل به صورت در دسترس انتخاب شدند. ملاک های ورودی که برای انتخاب افراد نمونه مورد توجه قرار گرفت شامل زمان مراقبت از بیمار (حداقل یک ماه از زمان مراقبت گذشته باشد)، سیر بیماری و درمان (بیمار مرحله ی آخر در وضعیتی که نیاز به یک مراقب اصلی برای مراقبت شبانه روزی داشته باشد)، سطح سواد (حداقل سواد خواندن و نوشتن)، سن (بین ۱۵ تا ۷۵)، ملیت ایرانی و تمایل به شرکت در پژوهش  بود و معیارهای خروج بیماران از این پژوهش، ابتلای مراقب به اختلال های روان پریشی بود که انجام مصاحبه و درستی پاسخ های وی را تحت تاثیر قرار می داد. برای گردآوری اطلاعات از سیاهه ی فشار مراقبتی Novak و Guest و پرسشنامه ی مقابله ی مذهبی Pargament دارای ۱۴ گویه استفاده شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه ۱۶ و روش های آماری همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه به روش همزمان مورد بررسی و آزمون قرار گرفتند. یافته ها: در این پژوهش ۷۱ نفر (۶/۴۸ درصد) از ۱۴۶ نفر را مردان و ۷۵ نفر (۴/۵۱ درصد) را زنان تشکیل دادند که از نظر سنی شرکت کنندگان در دامنه ی سنی ۱۵ تا ۷۲ سال قرار داشتند. یافته ها نشان داد که میان سبک مقابله ی مذهبی مثبت با فشار مراقبتی رابطه ی معنی داری وجود ندارد اما سبک مقابله ی مذهبی منفی با فشار مراقبتی دارای رابطه مستقیم و معنی دار می باشد و میزان همبستگی آن برابر با ۳۴ درصد است. همچنین، سبک مقابله ی مذهبی منفی (۴۴۴/۴t=)، (۳۵۲/۰β=) به طور معنی داری، فشار مراقبتی را پیش بینی می کند ولی سبک مقابله ی مذهبی مثبت (۴۳۸/۰t=)، (۰۳۵/۰β=) تبیین معنی داری از فشار مراقبتی ندارد.­ نتیجه گیری کلی: با توجه به نتایج مطالعه، میان سبک مقابله ی مذهبی مثبت با فشار مراقبتی رابطه ی معنی داری وجود ندارد؛ اما سبک مقابله ی مذهبی منفی با فشار مراقبتی دارای رابطه ی مستقیم و معنی دار است. بنابراین، به کارگیری سبک مقابله ی مذهبی منفی منجر به کاهش سلامت روان و افزایش فشار مراقبتی می گردد. در واقع، مذهب به عنوان یکی از ابعاد معنویت و به عنوان راهکاری مقابله ای می تواند منجر به کاهش تنش ها شود. از همین رو، سازمان بهداشت جهانی نیز معنویت را به عنوان یک اصل برای ارتقای سلامت افراد پذیرفته است. از سویی دیگر، در پژوهش حاضر سبک مقابله ی مذهبی مثبت قادر به پیش بینی فشار مراقبتی مراقبین نبود. مراقبت های طولانی و گسترده ای که مراقبین افراد مبتلا به سرطان مرحله ی انتهایی به علت طولانی شدن فرآیند درمان و دوره ی بیماری به آن ها عرضه داشته اند، می تواند اثربخشی و کارایی راهبردهای مقابله ای، از جمله راهبردهای مقابله ای مثبت را در جهت کاهش فشار مراقبتی کاهش دهد. بر اساس یافته های این مطالعه، سبک مقابله ی مذهبی منفی، تاثیر منفی بر تحمل فشار مراقبین بیماران مبتلا به سرطان مرحله ی انتهایی داشته و این افراد را در معرض احساس فشار بالاتر و در نتیجه کاهش کیفیت زندگی قرار می دهد. بنابراین، آموزش مهارت های مقابله ای با تمرکز بر بهبود راهبردهای مقابله ای مذهبی مثبت به مراقبین بیماران مبتلا به سرطان از همان مراحل ابتدایی، می تواند گامی موثر در جهت کاهش فشار مراقبتی که این مراقبین طی فرایند درمان متحمل می شوند، باشد. بنابراین، پیشنهاد می شود از نتایج بررسی حاضر در خدمات روان شناختی ارائه شده به مراقبین بیماران مراحل انتهایی جهت کاهش فشار مراقبتی آن ها استفاده شود.

کلیدواژه ها:

Burden of Care ، Religious Coping ، Caregivers ، Cancer ، فشار مراقبتی ، مقابله مذهبی ، مراقبین ، سرطان