ارزیابی سازگاری و پایداری عملکرد دانه و بررسی برخی از ویژگی های زراعی ژنوتیپ های نخود زراعی (Cicer arietinum L.)، در شرایط دیم

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: با توجه به افزایش بی ­رویه جمعیت و شرایط نامساعد محیطی و بخصوص تنش­ های متنوع و معضل کم ­آبی، ارزیابی ژنوتیپ­ های گیاهی در محیط­ های متنوع، امری اجتناب­ ناپذیر است. اثر متقابل یا برهمکنش ژنوتیپ و محیط می­تواند به‎عنوان ابزاری در دست اصلاح­ گران گیاهی قرار گیرد تا به‎کمک آن بهترین ژنوتیپ ­ها/ارقام را در محیط ­های رشد گیاهان (در یک یا چندسال) برگزینند. لذا این تحقیق جهت ارزیابی جمعیتی از ژنوتیپ­ های نخود زراعی در طی چند سال­ متوالی در غرب کشور جهت اطلاع از پایداری و سازگاری عملکرد دانه آنها صورت گرفت. مواد و روش ­ها: این آزمایش به‎منظور بررسی پایداری عملکرد دانه در ۱۰۸ ژنوتیپ نخود زراعی در سال­های زراعی ۱۳۹۸-۱۳۹۷، ۱۳۹۹-۱۳۹۸ و ۱۴۰۰-۱۳۹۹ در قالب طرح پایه بلوک­ های کامل تصادفی اجرا گردید. با اجرای دقیق عملیات کاشت، داشت و برداشت، در طی دوران رشد و پس از برداشت، صفات عملکرد دانه، وزن صد دانه، ارتفاع بوته، تعداد روز تا ۵۰ درصد گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی، تعداد غلاف در بوته، تعداد شاخه (اصلی و فرعی) یادداشت برداری گردید. یافته ­ها: نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین ژنوتیپ­ ها از لحاظ صفات ارتفاع بوته، عملکرد دانه، تعداد غلاف در بوته و تعداد شاخه در بوته،اختلاف معنی­ دار وجود داشت. مقایسه میانگین عملکرد دانه نشان داد که ژنوتیپ شماره ۱۰ دارای بالاترین مقدار عملکرد (۵۴/۰۳۸ گرم) بود. معنیدار شدن اثر متﻘابل ژنوتیپ × محیط، بیانگر واکنش متفاوت ژنوتیپها در محیطهای مختلف بوده و لذا امکان تجزیه پایداری ژنوتیپها وجود داشته و بدین منظور از مدل GGE بای­پلات به‎همراه برخی از نتایج روش AMMI و نیز مدل مختلط (AMMI در ترکیب با BLUP) استفاده شد. بر اساس مدل GGE دو مولفه اول، ۷۶/۳ درصد از تنوع کل عملکرد دانه را توجیه نموده و در این رابطه، ژنوتیپ ­های ۱، ۲۶، ۶۰ و ۱۰۱ به‎عنوان ژنوتیپ ایده ­آل انتخاب و همچنین ژنوتیپ­ های شماره ۳۲، ۶۹، ۷۶، ۸۹، ۹۰، ۹۴، ۹۸ و ۱۰۸ در مقایسه با سایر ژنوتیپ­ ها به‎عنوان ژنوتیپ ­های مطلوب و محیط چهارم (سال سوم-کرمانشاه) نیز به‎عنوان محیط ایده­ آل درنظر گرفته شدند. نتیجه­ گیری: در این تحقیق با توجه به برتری برخی از ارقام نخود زراعی در دو ناحیه معتدل و سرد از نظر پایداری و بالا بودن عملکرد دانه، این ارقام می ­توانند به‎عنوان گزینه ­­های مناسب جهت معرفی رقم انتخاب شده و یا به‎عنوان والدین تلاقی­ ها در برنامه ­های آتی به­ نژادی این گیاه مورد استفاده قرار گیرند.

کلیدواژه ها:

Compatibility ، Food legumes ، Interaction ، GGE byplate ، Nominal mean ، Stability ، اثر متقابل ، پایداری ، حبوبات ، سازگاری ، میانگین اسمی ، GGE بای ­پلات