چالش ها، مسائل و الزامات ساختاری پیاده سازی نظام ملی ارزیابی اثر بخشی علم، فناوری و نوآوری

ارزیابی های مبتنی بر اثربخشی، به دلیل تمرکز بر شناسایی و تبیین ارتباط میان عملکردها از یک سو و اهداف و ماموریت ها از سویی دیگر، همواره مورد توجه کشورها و سازمان ها قرار داشته است. به عبارتی، در این نوع ارزیابی ها، سعی بر آن است تا تبیین شود که فعالیت های انجام شده در کشور یا سازمان، تا چه میزان با اهداف و ماموریت های آنها همسو و هم راستا و توانسته است به نیازهای مطرح شده در این اهداف و ماموریت ها جامه عمل بپوشاند. این نوع مطالعات در علم سنجی نقش ویژه ای ایفا می کنند؛ زیرا جدای از اینکه کشور یا سازمان چه میزان دستاورد علمی، فناورانه یا نوآورانه دارد، این نوع مطالعات می توانند نشان دهند که این فعالیت ها تا چه میزان با اهداف و ماموریت های تعیین شده مطابقت دارند و به عبارتی به این پرسش مهم پاسخ دهند که آیا چنین فعالیت هایی باید انجام می شده یا خیر؟ با وجود اهمیت این مقوله، هنوز ارزیابی های علم، فناوری و نوآوری مبتنی بر تبیین اثربخشی در دستور کار مراکز فعال در سنجش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری در کشور قرار نگرفته و لازم است برای پیاده سازی چنین رویکردهایی در ارزیابی، ساختاری منسجم و نظام مند تدوین شود. این پژوهش سعی دارد ضمن برشمردن ابعاد ارزیابی های مبتنی بر اثربخشی در علم، فناوری و نوآوری، مدلی مفهومی برای ساختار این نوع ارزیابی ها در کشور ارائه دهد. این پژوهش به عنوان یک مطالعه ای تحلیلی- نظری، با رویکرد ترویجی و با استفاده از روش های کتابخانه ای و پیمایشی، به مطالعه، موشکافی و تحلیل ابعاد و مسائل مطرح در این پژوهش می پردازد. به این ترتیب، از منابع و متون چاپی و الکترونیکی مرتبط و همچنین از مصاحبه به عنوان ابزار گردآوری اطلاعات استفاده شد. جامعه انسانی این پژوهش عبارت اند از تعداد ۱۵ نفر از صاحبنظران عرصه های ارزیابی علم، فناوری و نوآوری که با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شد. نتایج حاکی از آن است که ارزیابی هایی که با هدف شناسایی اثربخشی فعالیت ها و عملکردهای سازمانی و ملی صورت می پذیرد، از اهمیت خاصی در علم سنجی برخوردارند؛ زیرا این نوع ارزیابی ها در واقع به پرسش مهمی پاسخ می دهند که پیش از شروع مرحله ارزیابی، کارایی مطرح می شود و در خصوص درستی یا نادرستی فعالیت هایی است که باید در دستور کار قرار می گرفت. به عبارتی، در ارزیابی اثربخشی فعالیت ها و عملکردها، مبنای تعیین درستی یا نادرستی فعالیت ها، میزان ارتباط آنها با اهداف و ماموریت های تعیین شده است. به طوری که هر فعالیت هر چقدر هم که با کیفیت و با صرف انرژی و هزینه های اندکی انجام شده باشد، در صورتی که با اهداف و ماموریت های تعیین شده مطابقت نداشته باشد، از اثربخشی لازم برخوردار نخواهد بود و نمی توان آن را موجه قلمداد کرد. با وجود این، برای نیل به این نوع ارزیابی ها به صورت نظام یافته، نظام ارزیابی علم، فناوری و نوآوری کشور به الزام های مفهومی و ساختاری جدیدی نیازمند است که باید با پشتیبانی نهادها و سازمان های ذی نفع، تبیین و پیاده سازی شود. نتایج به دست آمده در این مقاله نشان می دهد که برای دستیابی به چنین اهدافی، می توان بر اساس مدل کنسرسیوم ملی سنجش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری عمل کرد.

کلیدواژه ها:

ارزیابی اثربخشی ، ارزیابی علم ، فناوری و نوآوری ، علم سنجی