روند گذشته، وضعیت فعلی و آینده نگری جمعیت ایران تا افق ۱۴۲۵

خلاصه گزارش مدیریتی بخش جمعیت آمایش سرزمین به شرح زیر میباشد:
 جایگاه جمعیت ایران در جهان و منطقه سند چشم انداز
در هر سرزمینی، هرگونه برنامهریزی و سیاست گذاری، درگرو داشتن اطلاعات وافر و کافی درخصوص جمعیت
و ویژگیهای جمعیتی آن سرزمین میباشد. بنابراین آگاهی نسبت به جایگاه جمعیتی هر کشور در سطح
جهانی و نیز منطقه جغرافیایی، نقش کلیدی و محوری در هرگونه برنامهریزی و سیاستگزاری دارد. برآوردهای
سازمان ملل متحد حاکی از آن است که در بین ۲۲۴ کشور، ایران نوزدهمین کشور پرجمعیت جهان است و
۰ / ۱ درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده است. کشور جمهوری اسلامی ایران، در بین ۲۶ کشور سند
چشم انداز، از نظر تعداد جمعیت رتبه سوم، تراکم جمعیت رتبه بیست و یکم، میزان خام موالید رتبه هجدهم،
میزان باروری کل رتبه بیست و یکم، میزان خام مرگ و میر رتبه هفدهم و امیدزندگی رتبه یازدهم را داراست.
 روند تحولات جمعیت ایران
جمعیت ایران در سال ۱۳۳۵ که اولین سرشماری نفوس بهطور رسمی اجرا شد در حدود ۱۹ میلیون نفر بود.
در آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۵ حدود ۸۰ میلیون نفر شمارش شد. بنابراین بررسی جمعیت ایران از اولین
سرشماری تا آخرین سرشماری نشان میدهد حدود ۶۱ میلیون نفر به جمعیت کشور اضافه شده است. به
عبارتی در مدت ۶۰ سال گذشته جمعیت ایران ۲ / ۴ برابر شده است. در نیم قرن اخیر رشد جمعیت کشور با
افت و خیزهایی رو به رو بوده است. حداکثر مقدار رشد جمعیت در این زمان مربوط به دوره ۶۵ - ۱۳۵۵ با
مقدار ۹۱ / ۳ درصد و حداقل مقدار مربوط به دوره ۹۵ - ۱۳۹۰ با مقدار ۲۴ / ۱ درصد میباشد. جمعیت نقاط
شهری کشور در اولین سرشماری عمومی نفوس بالغ بر ۶ میلیون نفر و جمعیت روستایی حدود ۱۳ میلیون
نفر بود ) ۳ / ۶۸ درصد(. بنابراین ملاحظه میشود پس از گذشت ۶۰ سال، یعنی در سال ۱۳۹۵ تعداد جمعیت
شهرنشنین حدود ۱۰ برابر )بیش از ۵۹ میلیون نفر( و تعداد جمعیت روستایی حدود ۶ / ۱ برابر )بیش از ۷ / ۲۰
میلیون نفر( شده است.

ساختار و ترکیب جمعیت

بررسی هرم های سنی جمعیت کشور از سال ۱۳۳۵ تا سال ۱۳۶۵ نشان می دهد در طی سالهای مورد بحث،
جمعیت ک شور همواره بدون کنترل در حال افزایش بوده ا ست. از سال ۱۳۷۵ به بعد قاعدهی هرمهای سنی
در حال جمع شدن است که نشاندهنده اثرگذاری اعمال سیاستهای کنترل جمعیت در کشور پس از
سال های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است. در هرم سنی سال ۱۳۹۰ افزایش فوقالعاده جمعیت گروههای
سنی ۲۴ - ۲۰ و ۲۵ - ۲۹ ساله متولدین بعد از انقلاب کاملا نمایان است، که این و ضعیت باعث شد
کشور با پدیدهی "تورم جوانی" ۲ روبهرو شود. افزایش جمعیت در این سنین تاثیر خود را بر تعداد موالید
سال های اخیرگذا شت که این پدیده به "اثر گ شتاور جمعیتی " معروف ا ست. در هرم سنی ایران در سال
۱۳۹۵ افزایش فوقالعاده جمعیت سنین ۲۵ - ۳۴ ساله (نسل متولدین بعد از انقلاب) کاملا نمایان ا ست، که
این و ضعیت باعث شده که در حال حا ضر کشور پدیدهی "تورم جوانی" را پشت سر گذا شته و به تدریج بر
حجم جمعیت بزرگسال افزوده شود . با سپری شدن "فرصت طلایی " اطلاق افزایش جمعیت جوان تاثیر خود
را بر تعداد موالید دهه اخیر گذا شت و باعث افزایش تعداد موالید به طور موقتی شده ا ست. در یک نگاه کلی
نیز مقایسه هرم های سنی جمعیت ایران در دو دهه ی اخیر نشان می دهد ساختمان هرم سنی جمعیت ایران
درحال معکوس شدن میبا شد. این و ضعیت حاکی از آن ا ست که جمعیت ک شور که درحال حا ضر جمعیت
جوانی میبا شد، در دهههای آتی به سوی سالمندی متمایل خواهد شد. به بیانی دیگر در حال حا ضر هرم
سنی جمعیت ایران در حال مراحل اولیه انتقال از مرحله جوانی به بزرگسالی است.
هرمهای سنی ا ستان های مختلف بر ا ساس سر شماری ۱۳۹۵ نشان می دهد در اکثریت ا ستان ها قاعده هرم
سنی پس از گذشت یک دهه کاهش، مجددا رو به گستردگی گذاشته است. البته شدت و ضعف این پدیده در
تمام ا ستان ها یک سان نی ست. در استان سی ستان و بلوچ ستان به عنوان جوانترین ا ستان ایران گرچه میزان
باروری کل در مقایسه با گذشته کاهش یافته اما شکل هرم سنی این استان همچنان مخروطی شکل است .
در مقابل هرم سنی استان گیلان به عنوان سالمندترین استان درحال تغییر شکل به هرم استوان های است. در
استان بوشهر به دلیل جذب نیروی کار مردان (بدون همراهی خانوار) و وجود پادگانهای نظامی و انتظامی
جمعیت مردان به مراتب بیشتر از زنان است. هرم سنی در قسمت مردان سهم بزرگتری را در مقای سه با زنان
به خود اختصاص می دهد. در سایر استان ها شکل هرم سنی تقریبا مشابه هرم سنی کل کشور است که تحت
تاثیر گذار جمعیتی و گذار سنی بوده و فعلا شکل نامنظمی را به خود اختصاص دادهاند.
در سال ۱۳۳۵ سهم قابل توجهی از جمعیت کشور ) ۲ / ۴۲ درصد( در سنین ۱۴ - ۰ سال قرار داشتند و ایران
دارای ساختار سنی جوان بوده ا ست اما در م سیر گذار جمعیتی ک شور سهم جمعیت ۱۴ - ۰ ساله در سا ل
۱۳۹۵ به ۰ / ۲۴ درصد کاهش یافته است. در مقابل سهم جمعیت ۶۴ - ۱۵ ساله و ۶۵ ساله و بیشتر در
جمعیت ک شور افزایش یافته ا ست بطوری که حجم جمعیت ۶۴ - ۱۵ ساله از ۸ / ۵۳ در صد در سال ۱۳۳۵ به
۹ / ۶۹ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است و سهم جمعیت ۶۵ ساله و بیشتر از ۴ درصد در سال ۱۳۳۵ به ۱ / ۶
درصد در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است. موضوع مهمی که باید به آن توجه داشت در سال های آتی ایران را
با پدیده سالمندی جمعیت مواجه شد.
مطالعه تغییرات سه گروه عمده سنی در ایران نشان میدهد پنجره جمعیتی فرصتها ۳ از اوایل دهه ۱۳۸۰
گشوده شده است.