استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) برای اندازه گیری دسترسی فضایی به مراکز بهداشتی اولیه: مطالعه موردی در ایران

زمینه و هدف: تسهیلات مراقبت های بهداشتی اولیه از مهمترین کاربری های شهری است که به طور مستقیم در تامین سلامت فرد و جامعه دخیل هستند. دسترسی سریع، به موقع و ارزان به این مراکز در هر جامعه، به خصوص در جوامع شهری اهمیت فوق العاده ای دارد. در این تحقیق چگونگی توزیع تسهیلات مراقبت های بهداشتی اولیه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی بررسی شده است.روش تحقیق: در این مطالعه توصیفی تحلیلی که به صورت مقطعی در سال ۲۰۲۲ انجام گردید اطلاعات مکانی مربوط به مراکز مراقبت های بهداشتی درمانی اولیه ، توزیع جمعیتی و منطقه بندی شهری شهر یزد در قالب فرم اکسل جمع آوری و ثبت گردیدند. سپس با استفاده از اطلاعات موجود، نقشه های پراکنش هریک از کاربری های مورد بررسی مشخص گردید. در ادامه از طریق مطالعات اسنادی، شاخص ها و استاندارد های موجود در خصوص کاربری ها مشخص شده و سپس پایگاه اطلاعات جغرافیایی از طریق مجموعه نرم افزارهای GIS تشکیل شد. سپس داده ها با استفاده از شاخص ها و مدل هایی از قبیل تحلیل نقاط داغ، مدل تیسن، مدل دسترسی بر مبنای مدل Two-step floating catchment و مدل میانگین فاصله نزدیکترین همسایگی تحلیل شدند.یافته ها: نتایج نشان داد که مراکز خدمات سلامت در شهر یزد با الگوی پراکنش پراکنده در کنار یکدیگر مستقر شده اند و بطور میانگین ۱۱۳۱ متر از یکدیگر فاصله دارند. همچنین فاصله ی پایگاه های سلامت از یکدیگر بطور میانگین ۱۰۴۵ متر می باشد و بصورت تصادفی در جوار یکدیگر مستقر شده اند. عمده تمرکز توزیع تسهیلات مراقبت های بهداشتی اولیه در مناطق مرکزی و بافت سنتی شهر مشاهده می شود که طبق تحلیل نقاط داغ، این مناطق جز نقاط سرد و تراکم پایین جمعیت می باشند. علاوه بر این امتیاز دسترسی مناطق نشان دهنده آن است که توزیع این تسهیلات در شهر یزد متناسب با تراکم جمعیت نبوده و بیشترین فشار عملکردی مراکز جامع سلامت و همچنین پایگاههای بهداشتی در مناطقی مشاهده می شود که کمترین دسترسی به این تسهیلات وجود دارد.بحث و نتیجه گیری: این مطالعه اطلاعات قابل توجهی را در اختیار سیاستگذاران سلامت محلی قرار می دهد و مرجعی برای سیاستگذاران و برنامه ریزان شهری فراهم می کند تا با بهره گیری از سیستم اطاعات جغرافیایی، در زمینه توسعه متوازان زیرساخت های مرتبط با سلامت مردم اقدامات موثرتری انجام دهند.

کلیدواژه ها:

دسترسی فضایی ، مراقبت های بهداشتی اولیه ، سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) ، عدالت