اجتماع محوری در نظام برنامه ریزی توسعه در ایران (ضرورت ها و چارچوب پیشنهادی)

در برنامههای توسعه کشور، برای ایجاد زیرساختهای تامین خدمات و نیل به اهداف برنامه، جهت ارتباط

اجتماع با دولت و مشارکت آنان در امر توسعه، تاکنون سرمایهگذاری قابل توجه در سطوح مختلف انجام نشده

است. با عنایت به آنکه در آستانه تدوین برنامه هفتم توسعه قرار داریم، ضرورت دارد رویکرد حاکم بر نظام

برنامهریزی کشور؛ یعنی ترتیبات تهیه، تصویب و اجرای برنامه و همچنین نظارت و ارزشیابی، مورد تحلیل

انتقادی و آسیبشناسی قرار گیرد تا از طریق الزامات و پیشنهادهای سیاستی در ساختارها و سازوکارهای

تدوین و اجرای برنامه، الزامات پایهای نیل به توسعه همهجانبه فراهم آید.

هدف این پژوهش، معرفی اقدامات اجتماعمحور در مقیاس وسیع و درگیرکننده ذینفعان کلیدی و اجتماع

هدف در برنامهریزی توسعه به منظور تسهیل و پیادهسازی الگوی اجتماعمحوری در نظام برنامهریزی توسعه

کشور است. از اینرو، تدوین استراتژیهای برآمده از اجتماعات هدف با تکیه بر آرا و نظرات همه ذینفعان و

همافزایی ظرفیتها، داراییها و پتانسیلهای مختلف در سطوح محلی، منطقهای و ملی، مورد توجه بوده است.

در برنامههای توسعه با الگوی اجتماعمحور، بخشها و حوزههای فعالیت مانند کشاورزی، صنعت، خدمات و یا

بهداشت، آموزش و بخشهای مرتبط با آنها در راه رسیدن به هدفهای مشترک، همکاری میکنند و مشارکت

بخشهای مختلف به دقت هماهنگ میشود. در این راستا به منظور تحقق فعالیتهای بین بخشی در سطوح

مختلف تصمیمگیری، شورای برنامهریزی و توسعه استان و کارگروههای تخصصی این شورا، تشکیل شده است.

برای نخستین بار سطوح برنامهریزی از پایین به بالا در کشور شکل گرفته و گام موثری در راستای تمرکززدایی

برداشته شده است. با وجود این، عمده خروجیهایی که تاکنون در قالب برنامههای توسعه موجود است، حاکی

از بخشی بودن فعالیتها در ساختار برنامهریزی است. برای ارتباط بهتر با اجتماعات و ذینفعان اصلی برنامه

توسعه و حل مسائل آنها، نیاز به تشکیل گروهها و تیمهای کاری در سطوح خردتر است. از اینرو، در این

پژوهش با در نظر گرفتن ظرفیتهای موجود در سطح استان و شهرستان، تیم اقدام محلی به عنوان هسته

تصمیمسازی و نماینده اجتماع هدف در تدوین برنامه توسعه اجتماعی و اقتصادی با رویکرد اجتماعمحوری

در چارچوب حقوقی و قانونی شورای برنامهریزی و توسعه استان پیشنهاد شده است. پیشنهاد میشود، تیمهای

اقدام محلی از نمایندگان منافع اجتماعی و اقتصادی گروههای هدف مانند کارآفرینان و انجمنهای آنها،

مسئولین محلی، اصناف، انجمنهای محلی یا روستایی، گروههای اجتماعی )اقلیتها، سالمندان، زنان/ مردان،

جوانان، کارآفرینان و غیره(، سازمانهای داوطلبانه و اجتماعی و غیره تشکیل شوند. در این الگوی اجتماعمحور،

حول یک استراتژی و مسئله و منافع مشترک در اصلاح » اجتماعات هدف « استفاده از بسیج ذینفعان با عنوان

به معنای مجموعهای منسجم از » استراتژی اجتماع هدف « . ساختار برنامههای توسعه ضروری خواهد بود

اقدامات است که هدف آن تامین اهداف و نیازها در خردترین سطح بوده و توسط تیم اقدام محلی، طراحی و

اجرا میشود. ماهیت این الگوی اجتماعمحور به گونهای است که میتواند از نظر عملی، اهداف و اولویتهای

خاص در سطح اجتماع هدف را تنظیم کرده تا به این ترتیب به نیازهای اجتماع در خردترین سطح، پاسخ

داده و در عین حال با اهداف سیاستگذاری شده در برنامههای ملی و منطقهای سازگار باشند. برای این

تحت یک » استراتژیهای توسعه اجتماع هدف « منظور، لازم است ظرفیتسازی و تقویت ذینفعان برای تدوین

هدف موضوعی واحد مثلا برای ارتقاء شمولیت اجتماعی و مبارزه با فقر، کاهش و پیشگیری از آسیبهای

اجتماعی، یا برای کارآفرینی و تحرک نیروی کار، آموزش و دیگر حوزههای برنامههای توسعه، انجام شود.

معیارهای انتخاب استراتژیها ازجمله کیفیت استراتژیهای اجتماع هدف و مشارکت آنها، تجربه تیم اقدام

محلی و شناخت و تسلط بر مناطق هدف، ارزش رویکرد توسعه اجتماعمحور را میتواند به بهترین صورت

منعکس ساخته و معیارهای مختلفی که باید در برابر یکدیگر سنجیده شوند را در سطح مناطق هدف تعیین

خواهد کرد. تیمهای اقدام محلی لازم است در هنگام تهیه برنامه اجتماعمحور خود، بر اساس تصمیم منطقه

هدف و با توجه به ظرفیتهای موجود و در دسترس بودن منابع مختلف از نظر جغرافیایی، اولویتهای

پروژههای خود را در ارتباط با منابع مختلف بودجه، بیان کنند. انتخاب منبع اصلی برای برنامه تامین مالی

پروژههای اجتماعمحور، به ماهیت پروژهها و فعالیتهای برنامهریزی شده در هر استراتژی اجتماع هدف و

منطقه هدف مورد نظر بستگی داشته و همچنین ممکن است تحت تاثیر تخصیص و در دسترس بودن بودجه

برای این الگوی اجتماعمحور از منابع مختلف در مناطق هدف باشد. برای انجام تعهدات پایش در سطح برنامه،

مدیران باید اطلاعات مربوط به هر یک از پروژههای منتخب ازجمله اطلاعات مالی و میزان پیشرفت پروژهها

را در چارچوب شاخصهای مندرج در برنامهها، از تیمهای اقدام محلی دریافت کنند. هر عملیات اجرایی توسط

یک منبع )تک بودجهای یا بودجه مشترک( پشتیبانی میشود و از الزامات نظارت و گزارش مالی آن پیروی

میکند. بنابراین گزارش سالانه تیم اقدام محلی به گزارش سالانه برنامه اجرایی دستگاههای دولتی کمک کرده

این ماموریت مدیران دولتی خواهد بود که فعالیتهای پایش و ارزیابی را، بهویژه هنگام تهیه گزارشهای

اجرایی انجام دهند.

توسعه اجتماعمحور زمانبر است و از طریق ایجاد چارچوب مفهومی و عملیاتی ابتکاری، نهادسازی و اصلاحات

نهادی، قوانین و آییننامهها، امکان تحقق دارد؛ در عین حال این امر به معنای حذف ساختارها و ظرفیتهای

موجود نبوده بلکه بهکارگیری آن برای مسئولین ذیربط میتواند یاریدهنده در تدوین برنامههای توسعه برای

رسیدن به اهداف برنامهریزی و بودجهبندی در مناطق مختلف کشور باشد. این رویکرد میتواند بستری برای

گذار از برنامهریزی تمرکزگرا و بخشی به چارچوبی یکپارچه و از پایین به بالا را فراهم سازد.