مدیریت اصولی پسماندهای جامد شهری؛ چالش ها و راه کارها

در حال حاضر دفع زباله و پسماند از دغدغههای اصلی جوامع بشری است که با توجه به افزایش جمعیت و
گسترش جوامع انسانی هر روز بر شدت و حدت آن افزوده میشود. غلظت و تنوع بسیار بالای پارامترهای
آلاینده در پسماند، بهویژه شیرابه تولید شده میتواند عامل تغییرات منفی چشمگیری در محیطزیست و بهویژه
منابع آب شود.
تحولات جمعیتی، بهویژه توسعه شهرنشینی در یک سده اخیر باعث شده است تا دفع اصولی پسماندهای جامد
شهری، صنعتی و سایر انواع پسماندها بهعنوان یکی از مهمترین چالشهای برنامهریزان شهری در کانون توجه
قرار گیرد. برای مثال، در سال ۰۹۴۴ میلادی تنها ۰۲۴ میلیون نفر از مردم جهان در شهرها زندگی میکردهاند،
۰ میلیارد نفر / ۲ میلیارد نفر و در سال ۲۴۰۰ به حدود ۱ / در حالیکه تعداد آنها تا سال ۲۴۴۴ به حدود ۹
افزایش یافته است که حدود ۲۹ برابر رشد نشان میدهد. به این ترتیب تا پایان سال ۲۴۰۰ ، بیش از ۲۰ درصد
جمعیت جهان در شهرها ساکن شدهاند. در سال ۰۹۴۴ میلادی، تنها شهر پکن در چین یک میلیون نفر
جمعیت داشت، در حالی که تا پایان سال ۲۴۰۰ ، حدود ۰۹۹ شهر در جهان بیش از یک میلیون نفر جمعیت
داشتند و در سال مزبور حدود ۲۹ کلانشهر نیز وجود داشت که جمعیت آنها بیش از ۰۴ میلیون نفر بوده
است. با توجه به تمرکز این تعداد جمعیت در مراکز و کانونهای شهری، موضوع مدیریت پسماندها در کانون
توجه بسیاری از برنامهریزان شهری و محیطزیست قرار دارد.
به موازات تحولات شهرنشینی در سایر نقاط جهان، جمهوری اسلامی ایران نیز تحولات مشابهی را تجربه کرده
است. بر اساس اطلاعات موجود، نرخ شهرنشینی کشور از ۰۱ درصد در سال ۰۰۲۲ به حدود ۱۰ درصد در
سال ۰۰۹۲ افزایش یافته است. طی این دوره، تعداد شهرها نیز از ۰۱۰ به حدود ۰۲۰۲ شهر افزایش یافته
است. این تحولات در حالی صورت گرفته است که مشکلات مدیریت پسماندها بهعنوان مهمترین چالش در
این شهرها، بهویژه استانهای شمالی و برخی از مراکز استانها مطرح شده است.
بر اساس برآوردها و با توجه به روندهای کنونی توسعه شهرنشینی و الگوهای تولید و مصرف، پیشبینی میشود
میزان تولید پسماندها در جهان تا سال ۲۴۲۴ به حدود ۰.۰ میلیارد تن افزایش یابد که این میزان بیش از دو
برابر رشد جمعیت طی این دوره است. بررسیها نشان داده است که رابطه همبستگی مثبتی بین تولید زبالههای
شهری و میزان درآمد وجود دارد. به همین دلیل با افزایش درآمدها و تغییر الگوهای مصرف، میزان تولید
افزایش پیدا میکند.
میزان تولید پسماندها و همچنین ماهیت و ترکیب پسماندها و شیوه و نحوه دفع آنها به شرایط اقتصادی،
اجتماعی، فرهنگی، اکولوژیکی، منابع مالی و غیره بستگی دارد و تفاوتهای اساسی را در بین کشورهای توسعه
یافته و در حال توسعه نشان میدهد. به همین دلیل نحوه مدیریت آنها نیز تفاوتهای کلی با یکدیگر دارند. به
عنوان نمونه در حال حاضر به دلیل بروز مشکلات گوناگون ناشی از تولید ضایعات، کمبود اراضی برای دفع آنها
و افزایش هزینههای دفع، بیشتر بهسوی توسعه بازیافت و بازیافت انرژی از پسماندها گرایش پیدا کرده است.