بررسی و نقد تعاریف حسن تعلیل ارائه کارکردها و تقسیم بندی های تازه و پیوند آن با دیگر آرایه های ادبی

حسن تعلیل، یکی­ از آرایه­های بدیع معنوی، همواره مورد توجه اهل بلاغت قرار گرفته­ و اغلب آنان در آثار خویش، به تعریفی ­کوتاه و ذکر چند شاهد­مثال از آن بسنده کرده­اند. در این ­پژوهش، ضمن تحلیل و نقد تعاریف مذکور و اشاره ­به برخی ­از نارسایی­های آن­ها­، دو تقسیم­بندی تازه­ از این آرایه ارائه شده ­که برمبنای آن، این ظرفیت هنری شامل دو رکن اساسی و یک ­رکن غیراساسی است. در تقسیم­بندی معنوی،­ این ارکان ممکن است به چهار حالت مختلف ظاهر شود. در تقسیم بندی لفظی، براساس وجود چند رکن در هر سوی حسن تعلیل، به سه حالت پدیدار می­شود که البته هریک از این­ ها ارزش­ بلاغی و هنری متفاوتی دارد. در این پژوهش، آشکار می شود که برخلاف نظر بلاغیان، حسن تعلیل پیوندی ­خاص با علم معانی دارد؛ زیرا ساخت آن برمبنای جملات پرسشی ­و خبری است که هدف گوینده معانی ثانو­ی نهفته در آن ­جملات است. به­علاوه به مهم­ترین اهداف به­کارگیری حسن تعلیل با ذکر شواهد پرداخته شده­ که شامل کارکردهایی همچون «مدح، توصیف، صحنه­آرایی، حسن تعلیل برای ­حسن طلب و...» است. در بخش پایانی نیز، به پیوند حسن تعلیل با دیگر آرایه­های بلاغی اشاره و تاکید ­شده که این­ آرایه بدون حضور عناصر بلاغی دیگر موجودیت ندارد و درواقع کاربرد این ­آرایه­ها در قالب ­جملات پرسشی و خبری به شکل­گیری حسن تعلیل می انجامد.

کلیدواژه ها:

critical discourse analysis (CDA) ، determinism ، discourse of astuteness ، Hafiz ، ارکان ، بدیع ، جملات پرسشی و خبری ، حالات چهار گانه ، حسن تعلیل ، معانی.