پژوهشی بر قدرت اقتصادی ایالت طبرستان در عصر ناصری به کمک تجزیه عنصری سکه های آن دوره به روش پیکسی

ایالت طبرستان (مازندران) به دلیل موقعیت های اقتصادی و تجاری فراوان همیشه از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده، علاوه بر آن جایگاه سیاسی بالایی نیز برای حکمرانان قاجاری داشته است؛ به همین دلایل، از دیرباز ضرابخانه فعالی تا سال ۱۲۸۸ ه.ق. در این ایالت دایر بود که در دوره ناصرالدین شاه قاجار (۱۳۱۳-۱۲۶۴ ه.ق.) قران های نقره فراوانی را بین سال های ۱۲۶۶-۱۲۶۴، ۱۲۷۴-۱۲۶۹، ۱۲۸۳-۱۲۸۰، ۱۲۸۸-۱۲۸۷ ه.ق. به ضرب رسانده بود. نظام ضرب سکه دوره ناصری، هرچند به صورت اسمی پیرو نظام تهران بود، اما در عمل هر شهر، نظامی خودمختار داشت و سکه های بیشتر شهرها با مقادیر متفاوت خلوص نقره به ضرب می رسید. این مسائل دو پرسش را برای ضرابخانه طبرستان طرح می سازد: مقدار خلوص نقره سکه های ضرب شده در طبرستان چگونه بوده و سیر تغییرات آن چگونه رقم خورده است؟ سکه های ایالت طبرستان در جایگاه ایالتی مهم، دربرابر شهرها و ایالات مهم دیگر ایران نظیر مشهد، تبریز، تهران، اصفهان، و شیراز چگونه بوده است؟ بنابراین برای پاسخ دادن به این پرسش ها، تجزیه عنصری سکه های این دوره با استفاده از شیوه پیکسی به دلیل غیرمخرب بودن، سرعت و دقت بالای آن، پایه اصلی این پژوهش قرار گرفت تا تحلیلی از میزان تعهد ضرابخانه طبرستان به نظام مرکزی ضرب سکه در تواریخ مختلف درمقایسه با سایر شهرها و ایالات اصلی ایران عصر قاجار ارائه گردد. در این پژوهش تعداد ۱۷ سکه در ۱۷ تاریخ متفاوت، مورد تجزیه عنصری قرار گرفت که در نتیجه روند تغییرات میزان خلوص نقره به طور میانگین در دو بازه زمانی بین سال های ۱۲۷۸-۱۲۶۴ ه.ق. ۹۰.۱۳%، ۱۲۸۸-۱۲۸۰ ه.ق. ۸۴.۳۳%، و در کل این دوره ضرب ۸۸.۰۸%، تبیین شده و جایگاه آن ازنظر میزان خلوص نقره درمقابل ضرابخانه های مشهد (۸۴%)، تبریز (۸۲%)، تهران (۹۰%)، اصفهان (۸۴%)، و شیراز (۹۰%) مشخص گردید. در آخر نیز اطلاعات ارزشمندی از نوع معادن نقره مورد استفاده، یعنی معادن سروزیت و نحوه عیار زدن فلز سکه ها با فلزات مس و آهن به دست آمد.

کلیدواژه ها:

Numismatics ، PIXE Experiment ، Tabaristan ، Naser al-Din Shah Qajar ، Economy. ، سکه شناسی ، آزمایش پیکسی ، طبرستان ، اقتصاد ، ناصرالدین شاه قاجار.