خراج، ویرانی، آبادانی در نظام حقوقی و اقتصاد آبادانی در ایران و الزامات فنی و بازتاب فرهنگی آن، بر پایه متون کهن پارسی
محل انتشار: مجله تاریخ علم، دوره: 18، شماره: 2
سال انتشار: 1399
نوع سند: مقاله ژورنالی
زبان: فارسی
مشاهده: 67
فایل این مقاله در 22 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد
- صدور گواهی نمایه سازی
- من نویسنده این مقاله هستم
استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:
شناسه ملی سند علمی:
JR_JIHS-18-2_004
تاریخ نمایه سازی: 10 بهمن 1402
چکیده مقاله:
نظام دیوانی حاکم بر ایران از راه های گوناگون با عمارت و آبادانی نسبت می یافت. از اجزای این رابطه جز اندکی نمی دانیم. اما یکی از مجراهای ارتباط دیوان با عالم معماری مفهوم خراج و ضوابط حاکم بر خراج ستانی بود. خراج نسبتی با درآمد ملک داشت و درآمد ملک وابسته به میزان آبادی و ویرانی آن بود. اصولا از ویرانه ها خراج نمی ستانده اند. اجرای این قانون ساده ملزومات فنی و مقدماتی داشت. باید آماری از املاک کشور می داشتند که در آن آباد و ویران از هم تفکیک شده باشد. اما در ایران اوضاع املاک متغیر و عوامل ویرانی پیوسته در کار بود. آبادی به ویرانی می افتاد و ویرانه ها آباد می شد. پس پیمایش های پی درپی و دیوان مساحی عریض و طویلی لازم بود با کثیری مساحان آموخته. عده ای به هوای معافیت و تخفیف، ملک خود را ویرانه نشان می دادند. از این رو تشخیص آبادانی و ویرانی از مسائل کلیدی نظام دیوانی بود. حکومت باید خبرگانی تربیت می کرد تا ویرانه ها را بشناسند و حساب ها را نو کنند. گذشته از این حکومت برای تشویق مردم به آباد کردن ویرانه ها، خراج را از ویرانه ای که آباد می شد بر می داشت. این معافیت ها هم ضوابط دقیق و محاسبات ویژه ای داشت. نو کردن حساب ویران و آبادان و اعمال معافیت از اصلاحات مهم نظام دیوانی به حساب می آمد؛ اصلاحاتی که در اسطوره و تاریخ ایران سابقه دارد. در دوره های تنگی، خراج عامل ویرانی بود و طلب خراج از زمین های بی محصول مردم را از آبادی ها می راند. رابطه خراج و ویرانی و نسبت مستقیم زندگی مردم با آن سبب شده است این دوگانه در فرهنگ ایرانی جایی باز کند و به آثار سخن گویان فرهنگ ایرانی راه یابد؛ آن چنان که تمثیل «خراج و ده ویران» بارها برای انتقال مفاهیم تغزلی و عرفانی به کار رفته است. در این مقاله با تکیه بر متون سده های چهارم تا هشتم هجری در پی یافتن صورت های مختلف رابطه دو مفهوم خراج و ویرانی و الزامات فنی آن خواهیم بود. اخباری که از این متون به دست می آید در شناخت نظام حقوقی معماری در ایران سده های میانه اسلامی به کار خواهد آمد؛ عرصه ای که تا کنون بیش وکم تاریک مانده است.
کلیدواژه ها:
نویسندگان
مهدی گلچین عارفی
دکتری تاریخ تحلیلی و تطبیقی هنر اسلامی
یعقوب آژند
عضو هیات علمی/ دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران
مراجع و منابع این مقاله:
لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این مقاله را نمایش می دهد. این مراجع به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی استخراج شده اند و لذا ممکن است دارای اشکالاتی باشند که به مرور زمان دقت استخراج این محتوا افزایش می یابد. مراجعی که مقالات مربوط به آنها در سیویلیکا نمایه شده و پیدا شده اند، به خود مقاله لینک شده اند :