ارزیابی صفات زراعی و شاخص های تحمل به خشکی در برخی از هیبریدهای ذرت (Zea may L.) تحت تنش کم آبی

مقدمه و هدف: ذرت یکی از مهمترین گیاه زراعی است که در بسیاری از نقاط جهان کشت می ­­شود. از مهمترین عوامل محدود کننده رشد گیاهان، کمبود آب است که سبب کاهش رشد و بقای گیاه در مناطق خشک و نیمه خشک می ­­شود. به همین منظور، ارزیابی اثر تنش کم آبی  روی ارقام گیاهی و شناسایی رقم متحمل از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. مواد و روش­ ها: در این پژوهش، نه هیبرید ذرت (شامل سه هیبرید امید بخش H۱ (SC۰۱; TS۰۱×MS۰۲)، H۲ (KLM۷۷۰۲۱/۴-۱-۲-۱-۲-۴-۱× K۴۷/۳) و H۳ (K۴۷/۲-۲-۱-۴-۲-۱-۱-۱× MO۱۷) و شش هیبرید تجاری H۴ (NS۶۴۰)، H۵ (TWC۶۴۷)، H۶ (SC۷۰۳)، H۷ (SC۷۰۴)، H۸ (SC۷۲۰) و H۹ (SC۷۱۵) دانه­ای از گروه متوسط و دیررس) به ­صورت کرت­های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار در واحد تحقیقات کشاورزی شرکت کشت و صنعت و دامپروری مغان استان اردبیل در بهار و تابستان سال ۱۴۰۱ مورد مطالعه قرار گرفتند. کرت­های اصلی شامل دو سطح آبیاری عادی (۱۰ نوبت آبیاری جوی و پشته­ای براساس عرف منطقه) و تنش کم آبی (قطع آبیاری در مرحله گلدهی و پر شدن دانه: هشت نوبت آبیاری جوی و پشته­ ای به ­طوری­که قطع آبیاری در انتهای گلدهی تا پر شدن دانه به­­مدت ۱۸ روز ادامه داشت) و کرت­های فرعی شامل نه هیبرید ذرت بود. در هر دو شرایط آبیاری، صفات عملکرد و اجزای عملکرد دانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای شناسایی هیبرید متحمل بر اساس عملکرد دانه در شرایط تنش و عادی، شاخص­های تحمل به تنش (STI)، حساسیت به تنش (SSI)، تحمل (TOL)، شاخص میانگین بهره ­­­وری (MP) و میانگین هندسی بهره­ وری (GMP) محاسبه شد. همبستگی و گروه ­بندی بر اساس شاخص­های تحمل به تنش خشکی برای هیبریدهای مورد مطالعه انجام گرفت. یافته ­ها: تنش کم آبی  به­ طور معنی ­دار باعث کاهش عملکرد و اجزای عملکرد دانه هیبریدهای ذرت شد. به­ طوری­که، هیبریدهای H۷ (SC۷۰۳) و H۶ (SC۷۰۴) بیشترین ارتفاع بوته، وزن صد دانه، تعداد ردیف دانه در بلال و تعدا دانه در ردیف بلال در شرایط عادی و تنش کم آبی را داشتند. هم­چنین، هیبریدهای H۱ (SC۰۱)، H۶ (SC۷۰۴)، H۷ (SC۷۰۳) و H۳ (K۴۷/۲-۲-۱-۴-۲-۱-۱-۱× MO۱۷) بالاترین عملکرد دانه را در هر دو شرایط تنش عادی و کم آبی  به خود اختصاص دادند. همبستگی بین عملکرد دانه با اجزای عملکرد دانه مثبت و معنی­دار بود. نتایج حاصل از ارزیابی شاخص­های تحمل به خشکی نشان داد که اختلاف قابل توجهی بین هیبریدهای مختلف ذرت وجود داشت. به ­طوری­که، هیبرید H۶ (SC۷۰۴) و هیبرید امید بخش H۱ (SC۰۱) بیشترین مقدار MP، GMP و STI داشتند هم­چنین هیبرید امید بخش H۳ (K۴۷/۲-۲-۱-۴-۲-۱-۱-۱× MO۱۷) بیشترین مقدار SSI را داشت. تجزیه همبستگی بین شاخص­های تحمل به خشکی نیز ارتباط مثبت معنی­دار بین STI، SSI، TOL، MP و GMP را نشان داد. تجزیه خوشه­ای هیبریدهای ذرت مورد مطالعه بر اساس شاخص­های تحمل به خشکی، هیبریدهای ذرت را به سه گروه مجزا تقسیم کرد. به ­طوی­که، هیبریدهای H۱ (SC۰۱)، H۳ (K۴۷/۲-۲-۱-۴-۲-۱-۱-۱× MO۱۷)، H۶ (SC۷۰۴) و H۷ (SC۷۰۳) جزو هیبریدهای متحمل به تنش کم آبی  بودند و در یک گروه قرار گرفتند نتیجه گیری: چنین به­نظر می­رسد که با ارزیابی همزمان صفات عملکرد و اجزای عملکرد دانه با شاخص­های تحمل به خشکی، می­توان ژنوتیپ با عملکرد دانه بالا تحت تنش کم آبی  را شناسایی و برای بهره ­مندی در برنامه ­های اصلاحی استفاده کرد.

کلیدواژه ها:

Cluster analysis ، Correlation ، Drought ، Grain yield ، Tolerance indices ، تجزیه خوشه ای ، شاخص های تحمل ، عملکرد دانه همبستگی