بهشت و جهنم در قصاید خاقانی

خاقانی شروانی ۵۲۰-۵۹۶ ق با تلقیق هنجارگریزی ها و ترکیب سازی هایی که در حوزه تلمیح به وجود آورده است، از نظر بینامتنی و بخصوص از دیدگاه بینامتنیت کریستوایی اغلب تلمیحاتش بر پایه «نفی کلی» است، بدین معنا که تلمیحاتی که او از دیدگاه بینامتنی از قرآن، تفاسیر و کتب دیگر گرفته، به همان شکل اولیه ذکر نشده است و خلاقیت و ابتکاری به دور از تکرار و ابتذال در آن موج می زند. در این مقاله با رویکردی بینامتنی ، بهشت و جهنم که از تملیحات پرکاربرد شعر کلاسیک فارسی است را در قصاید خاقانی بررسی و واکاوی کرده ایم. بهشت و دوزخ با نام ها و صفات متعددی در قصاید خاقانی نمود داشته است به نظر می آید که خاقانی از هریک از این اسامی متناسب با وزن و بار معنایی خاص خود استفاده کرده است. اودر مجموع در قصایدش، مانند اسلاف نویسندگان و شاعران پیش از خودش، سه نوع بهشت قائل بوده است. یکی بهشتی که آدم و حوا در آن بودند و اتفاقاتی که مسبب آن شدند. دوم بهشتی که نیکوکاران و مومنین بعد از مرگ بدان راه خواهند یافت و دیگر بهشتی که او برای تشبیه شهرها و جاهای مورد علاقه خود از آن استفاده کرده است.دوزخ نیز مانند بهشت در شعر اونمدی اسطوره ای ،دینی و عرفانی وادبی دارد.

کلیدواژه ها:

بهشت ، جهنم ، دوزخ ، خاقانی ، قصاید ، تلمیح ، بینامتنیت