واکاوی نگاره های کاشی کاری در مسجد شیخ لطف الله اصفهان و مسجد کبود تبریز

مسجد موضوعی است که قرآن با نگرشی جامع بدان آن پرداخته است. یکی از جنبه های تاکید مسجد در قرآن که کمتر مورد توجه قرار گرفته، موضوع ساخت و مکان یابی مساجد است. مساجد اولیه دوران اسلامی به تقلید از الگوی مسجد مدینه و بهره گیری از آموزه های قرآنی ساخته می شد. این امر با گذشت زمان تغییر کرد و به تدریج توجه به آموزه های قرآنی در ساخت و مکان یابی مساجد کمرنگ گردید. مسجد چیزی بیشتر از جایی است که مسلمانان در آن نماز بخوانند. از منظر هنری، مسجد مکانی برای بیان فطرت بیکران خداوند و معنویت اسلامی است. به عبارت دیگر، جایی است که هنر و دین در کنار هم قرار می گیرند و جلوه های اساسی هنر و معماری اسلامی را نشان می دهند. مساجد در دوره ای با استفاده از تکنیک های سنتی از جمله کاشت کاری (موزائیک، هفت رنگ) و گچ بری بیشتر زینت یافته اند. روند تکاملی در تزیین مساجد ایرانی در مراکز گذشته رخ داده است که تاریخ و مکان ساخت در آن نشانگر شیوه ها و الگوهای به کار رفته در آن است. در این راستا هدف از انجام این پژوهش، این مقاله به بررسی شمایل نگاره های کاشی کاری می پردازد که در طراحی دو مسجد ایرانی کبود و شیخ لطف الله به کار رفته است. مساجد مربوط به دو مکان و دوره متفاوت است. داده ها از طریق مطالعه مشاهده ای و مرور ادبیات جمع آوری شده و نتایج به روش تحلیلی انجام شده است. نتایج نشان می دهد که تمامی نقوش و نمادهایی که بر روی مناره ها، گنبدها، زیر سقف و محراب به تصویر کشیده شده است، نمایانگر تجسم قدرت خداوند است. به عنوان مثال، نقوشی مانند حیوانی، گیاهی و هندسی دارای مفهومی اسلیمی پنهان با الهام از طبیعت است. همچنین نقوش ارابسک و گل ختایی در مقایسه با سایر نقوش اسلیمی نقش اساسی در ایجاد فضای اسلیمی دارد.

کلیدواژه ها:

نقوش اسلامی ، کاشی کاری ، شمایل نگاری ، مسجد شیخ لطف الله ، مسجد کبود ، هنر مقدس.