مطالعه تطبیقی دو سیاه مشق نستعلیق از دوره قاجار

دوره قاجار یکی از دوران تاثیرگذار بر خوشنویسی به ویژه سیاه مشق نویسی است . در این دوره بازنگری اساسی در سیاهمشق نویسی اتفاق افتاده است . تاکید بر ترکیب بندی و زیبایی شناسی از ویژگی های مهم این دوره است . متن قرآنی »توکلت علی االله ففروا الی االله« از جمله متن هایی است که خوشنویسان دوره قاجار تمایل به نوشتن آن داشته اند. دو خوشنویس مطرح دوره ناصری ، میرحسین خوشنویس باشی و میرزا غلامرضا اصفهانی نیز با این متن تجربیات مختلفی در زمینه سیاه مشق نویسی داشته اند. این دو هنرمند با خلاقیت خود توانسته اند حرکت های ارزشمندی در سیاهمشق این دوره رقم بزنند که حاکی از تسلط آنها بر فرم و محتوای اثر است . هدف از این تحقیق بررسی جنبه های معنایی و بصری تاثیرگذار در سیاهمشق های متعلق به دوره قاجار است . تحقیق پیش رو در پی پاسخ به این پرسش است که سیاهمشق های دوره قاجار در فرم و زیبایی شناسی چقدر می توانند متفاوت باشند و هنرمندان از ظرفیت سیاهمشق نویسی برای بیان محتوای متن انتخابی چطور استفاده کرده اند. روش تحقیق توصیفی تطبیقی است . روش گردآوری مطالب کتابخانه ای و به صورت تصویرخوانی بوده و روش تجزیه و تحلیل دادها کیفی است . بر اساس مطالعات انجامشده می توان به این نتیجه رسید که خالق این دو اثر، خوشنویس توانمند در خط نستعلیق هستند و مفردات خط نستعلیق را در این دو اثر با رعایت تمام قواعد آن اجرا کردهاند. با توجه به تاریخ های نوشته شده در آثار به نظر می رسد سیاهمشق میرحسین قدیمی تر باشد و سایر هنرمندان به نوعی از ایشان الهام گرفته باشند. از نظر بصری نیز میرحسین خوشنویس باشی توانسته است از تمهیدات بصری مانند ریتم ، حرکت ، تضاد، تیرگی ، روشنی ، تعادل، تسلط و تناسب کمک گرفته تا انتقال معانی ویژهای که در متن اثر است را به صورت فرمی و مضمونی به مخاطب نشان دهد که در اثر میرزا غلامرضا این اتفاق کمتر دیده می شود.

کلیدواژه ها:

سیاه مشق ، نستعلیق ، میرحسین خوشنویس باشی ، میرزاغلامرضا اصفهانی ، خوشنویسی عصر قاجار.