نسبت میان اخلاق و آداب (با تاکید بر اخلاق و آداب اسلامی)

یکی از نظام های هنجاری بسیار مهم در هر جامعه و جهان های فرهنگی که نقش تعیین کننده ای در سامان دهی و مطلوب سازی کنش های فردی و اجتماعی دارد، آداب اجتماعی است. هویت انضمامی، بین الاذهانی، نسبی و متغیربودن و کارکردهای صوری آداب از قبیل فرم بخشی و قالب دهی موجب شده تا این بخش هنجارین، برغم اهمیت از حوزه مطالعات محققانه و تاملات مدققانه به دور مانده و یا در حاشیه موضوعات فقهی، حقوقی و اخلاقی به اجمال ملاحظه شود. سوال از چیستی، چرایی و ضرورت، انواع و گونه ها، نقش و کارکرد، مبانی نظری، وجوه اشتراک و افتراق آن با سایر نظام های هنجاری همچون اخلاق، فقه، قانون، عرف، استحسانات زیباشناختی؛ عمده ترین سوالاتی است که انتظار می رود شاخه های مختلف علوم اجتماعی به تناسب علایق و جهت گیریهای رشته ای خود بدان التفات کنند. طرح موضوع سبک زندگی توسط مقام معظم رهبری در سنوات اخیر، ضرورت بحث از آداب اجتماعی به عنوان یکی از مولفه های سبک زندگی و جایگاه و موقعیت آن در سبک های زیستی جامعه اسلامی ایرانی موجود، این ضرورت را برای جامعه علمی اعم از حوزوی و دانشگاهی مضاعف ساخته است. این نوشتار در صدد است تا نسبت مفهومی، نظری، زبانی و کارکردی میان اخلاق و آداب اجتماعی را به مثابه دو نظام هنجاری با محوریت منابع دینی (آیات و روایات) و منابع معرفت دینی (تفسیری، فقهی و اخلاقی) مورد واکاوی و تحلیل قرار داده و از رهگذر این مطالعه به برخی نتایج کاربردی متناسب با اقتضائات جامعه موجود وصول یابد. موضوع اصلی این مطالعه، بررسی نسبت های مختلف میان دو نظام هنجاری اخلاق و آداب است. روش مطالعه تحلیل محتوای گزاره های مربوط در متون و منابع دینی و علمی با روش تفسیری است. رویکرد غالب آن جامعه شناختی و معطوف به جنبه های کاربردی این دو نظام در مقام هدایت و سامان دهی کنش های فردی و اجتماعی در جامعه است.

کلیدواژه ها:

اسلام ، اخلاق ، آداب ، ارزش ، هنجار ، رفتار ، کارکرد