چالش های مدیریت منابع آب ایران در برنامه ششم توسعه کشور

آب از منابع تجدید شوند محسوب می شود. با این حال میزان آن محدود است و توزیع منابع آب نیز در سطح زمین متعادل نیست. با افزایش جمعیت و شتاب شهری شدن در جهان، مصرف آب نیز سیر تصاعدی داشته است و هر ساله به موازات استفاده بی رویه و کاهش کمیت آن، کیفیت این منابع ارزشمند نیز درنتیجه انتشار انواع آلاینده های شیمیایی، دفع پساب و فاضلاب ها و دیگر منابع آلوده کننده، غیرقابل استفاده شده و از چرخه مصرف خارج می شوند. از سوی دیگر، با افزایش تقاضا در نتیجه رشد جمعیت و توسعه شهری نشینی، تأمین آب و سالم و بهداشتی به عنوان یکی از مهم ترین چالش جامعه جهانی در هزاره سوم در جهان مطرح شده است. آب یکی از فراوان ترین ماده روی زمین و حدود سه چهارم مساحت زمین را شامل می شود. حجم کل آب های زمین حدود 1360 الی 1454 میلیون کیلومتر مکعب تخمین زده می شود که اگر به طور یکنواخت در سطح کره زمین توزیع می شد، ارتفاعی 2/7 کیلومتر از سطح زمین را دربر می گرفت. با این وجود از مجموع آب های کره زمین، تنها 0.014 درصد قابل استفاده بشر بوده و منابع آب تجدید شونده جهان را تشکیل می دهند و در چرخه آب مصرفی مشارکت دارد.از طرف دیگر توزیع و پراکنش این حجم محدود آب نیز در سطح کره زمین بسیار ناهمگون بوده و توزیع مکانی و زمانی آب نیز بسیار متغیر بوده و منطبق با پراکنش جمعیت و نیاز جوامع بشری به آب نمی باشد. در این نوشتار نگاهی به وضعیت و تغییرات منابع و مصارف آب در کشور شده است . از آنجا که متوسط بارندگی سالانه در ایران حدود 251 میلی متر می باشد که حدود یک سوم متوسط جهانی و نصف بارندگی آسیا است. عملاً آب قابل استفاده حدود 30 درصد نزولات جوی و متوسط 130 میلیارد متر مکعب طی نیم قرن گذشته بوده که این مقدار در 5 ساله اخیر به 104 میلیارد متر مکعب کاهش یافته است. با فرض حدود 130 میلیارد متر مکعب پتانسیل آبی کشور، بطور متوسط حدود 96 میلیارد متر مکعب آب سالانه استحصال می شود که از این مقدار بخش کشاورزی با استحصال 88.7 میلیارد مکعب و با سهم بیش از 92 متر مکعب بیشترین مصرف را به خود اختصاص داده است، بخش های شرب و صنعتی نیز به ترتیب با مصرف 6 و 1/1 میلیارد متر مکعب و سهم 6/4 درصد و 1/2 درصد نیز در رتبه های بعدی قرار دارند.با عنایت به مراتب فوق در این پژوهش ضمن بررسی وضعیت منابع آب در جهان و ایران، برخی از مهمترین شاخص های تطبیقی منابع و مصارف آب در کشور با سایر مناطق و کشورهای منتخب جهان مورد بررسی قرار گرفته و مهمترین چالش ها و تنگناهای مدیریت منابع آب بررسی و در پایان نیز راهکارهای مقابله با این چالش ها ارایه شده است. در مجموع این تحقیق نشان داده است که وضعیت کشور از نظر منابع آب در مقایسه با شاخصهای بین المللی از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست و چشم انداز نگران کننده ای را فراروی کشور قرار داده است ، لذا بازنگری در سیاست ها و برنامه های مدیریت منابع آب در چارچوب پیشنهادات این پژوهش ضروری به نظر می رسد.

کلیدواژه ها:

آب ، بحران آب ، چالش های آب ، ایران