پژوهشی پیرامون کارکرد تعلیمی کتیبه های مدارس عصر صفویه اصفهان (نمونه موردی: مسجد-مدرسه چهارباغ)

یکی از مهم ترین مشخصه های معماری عصر صفویه، هماهنگی بناها و به خصوص بناهای مذهبی با تزیینات خوشنویسی و کتیبه ها است. در این میان مسجد- مدرسه ها به عنوان مکان هایی برای تلفیق علم و عبادت، از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. مسجد-مدرسه چهارباغ اصفهان به عنوان یکی از مهم ترین بناهای عصر شاه سلطان حسین صفوی، علاوه بر تزیینات کاشی کاری شاخص، دارای کتیبه های زیبا و متعددی نیز می باشد. پژوهش حاضر تلاش دارد ضمن بررسی اجمالی ویژگی ها و کارکردهای کتیبه های این بنا؛ به مطالعه مضامین مرتبط بازتاب یافته در این کتیبه ها بپردازد؛ تا زمینه پاسخ به مهم ترین سوال مطرح یعنی این که جایگاه کارکرد تعلیمی در کتیبه های این بنا چگونه است؛ و مهم ترین مضامین بازتاب یافته متناسب با این کارکرد کدام اند در دسترس قرار گیرد. تحقیق توسعه ای حاضر از حیث روش، توصیفی-تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به شیوه میدانی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است همچنین تجزیه وتحلیل یافته ها کیفی است. نتایج تحقیق حاضر گویای آن است که کارکرد تعلیمی به عنوان یکی از پررنگ ترین کارکردهای کتیبه های بنای مذکور است؛ که با توجه به تناسب چشمگیر با کاربری بنا، بازتاب گسترده ای در قالب مضامین داشته است. این مضامین اغلب در کتیبه های ثلث و نستعلیق و در نقاط طلایی بنا به کاررفته اند و از حیث محتوا و نوع پیام شامل دو گروه است. نخست مباحث تعلیمی اعتقادی-مذهبی؛ که بازتاب دهنده تعلیماتی مهم در مورد نماز و عبادات، تلاوت قرآن و اذکار مقدس و تاکید بر جایگاه شاخص امامت حضرت علی (ع) در راستای سیاست شیعی عصر صفویه است؛ و اما دسته دوم مضامین تعلیمی خاص حوزه علم و علم آموزی است؛ که مهم ترین پیام های آن ها شامل: ضرورت علم آموزی، اخلاق تعلم، برتری های عالم عامل بر عابد و موارد مشابه است که در قالب احادیث معتبر، آیات قرآن و متون و اشعار فارسی بیان شده اند.

کلیدواژه ها:

عصرصفویه ، مسجد- مدرسه چهارباغ ، کتیبه ، کارکرد تعلیمی ، مضامین