بررسی تطبیقی مکانیسم های دفاعی در شعر ابوالعلاء معری و شوریده شیرازی

نقد روان­شناختی یکی از حوزه­های جدید نقد ادبی به شمار می­رود که ناقد در آن با تکیه بر اصول و مبانی روان شناسی، محرک ها و هیجانات روحی و عوامل موثر بر آفرینش یک اثر ادبی را مورد بررسی قرار می­دهند و با بیان جریان باطنی و احوال درونی شاعر، تاثیری را که محیط، جامعه و سنن در تکوین این جریان­ها داشته­اند مورد مطالعه قرار می­دهد؛ چراکه روان آدمی ابزارهایی را برای کاهش اضطراب و دفاع از خود در اختیار دارد که به آن مکانیسم­های دفاعی گفته می­شود. فروید در سده بیستم میلادی، آغازگر و پرچم دار روان شناسی علمی بود. شناخته شده ترین دسته­بندی فروید از ساختار اجزای روان آدمی، الگوی نهاد، خود و فراخود است. ابوالعلاء معری (937-1057م) و شوریده شیرازی (1857-1927م) دو شاعر نابینای عرب و ایرانی هستند که در کودکی و پس از تجربه بینایی محدود، حس دیداری خود را از دست داده­اند، اما با وجود این توانسته­اند پا به عرصه ادبیات نهاده و آثاری را بر جای بگذارند. پژوهش حاضر بر آن است تا با رویکردی توصیفی–تحلیلی و بر اساس مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی، به بررسی مکانیسم­های دفاعی در شخصیت ابوالعلاء معری و شوریده شیرازی از خلال سقط الزند معری و دیوان شوریده بپردازد. نتایج این جستار حاکی از آن است که نابینایی دو شاعر منجر به یاسی آشکار در درون آنها شده و اشعارشان بیانگر میل آنها به زیبایی و دیدار است و برای کاهش اضطرابی که در پی نابینایی در آنان به وجود آمده، از مکانیسم­های دفاعی-روانی چون: جبران، باطل­سازی، جابجایی، تحقیر دیگران و ... استفاده کرده­اند.­

کلیدواژه ها:

نهاد ، فراخود ، مکانیسم های دفاعی-روانی ، سقط الزند معری ، دیوان شوریده شیرازی