ساختار، ویژگیها و کارکردهای ژانر طبقاتالصوفیه با تاکید بر طبقاتالصوفیه سلمی و خواجه عبدالله انصاری

مجموعه میراث گرانبهای ادبیات عرفانی را، با وجود تنوع مضامین و موضوعات، میتوان در دستهبندی کلی متون تفسیری و آثار تعلیمی و شرححالنویسی طبقهبندی کرد. این آثار ازنظر موضوعی همپای نمونههای غیرعرفانی خود حرکت کرده است؛ اما شیوه و سبک صوفیه در ورود به این موضوعات همواره ویژه خود بوده است. این پژوهش برای شناسایی شاخهای از مجموعه تذکرهنویسی عرفانی با عنوان متون «طبقاتالصوفیه» و تبیین جایگاه ژانریک این آثار انجام شده است. بررسی سیر تاریخی طبقاتنویسی و بهویژه طبقاتالصوفیهنگاری و ارزیابی نمونههای موجود نشان میدهد که میتوان دو اثر طبقاتالصوفیه ابوعبدالرحمن سلمی نیشابوری و طبقاتالصوفیه خواجه عبدالله انصاری را بهترتیب کاملترین و بهترین نمونهها در این گونه ادبی عرفانی دانست. همچنین با مقایسه اجمالی طبقاتالصوفیه با گونههای مختلف ژانر تاریخنگاری و تذکرههای عرفانی و مطالعه ویژگیهای نمونههای برتر میتوان فهمید جنبه ثبت و ضبط وقایع، طبقاتالصوفیه را به تاریخنگاری منسوب میکند و ویژگی شرح حال افراد، آن را به تذکرهنویسی پیوند میدهد؛ اما ساختار ویژه طبقاتالصوفیه و رسالت طبقهبندی دورههای عرفانی به همراه کارکردهای متعدد این گونه خاص مانند ارشاد و تعلیم صوفیه، انتقال ارزشها و باورهای اجتماعی و فرهنگی دورههای مختلف، بیان آداب و رسوم اجتماعی و فرقهای و غیره اهمیتی بالاتر از ثبت وقایع و شرححالنویسی داشته است. این ویژگیها به اندازهای بااهمیت و خاص است که طبقاتالصوفیه را ژانری مستقل در حوزه ادبیات عرفانی معرفی میکند.

کلیدواژه ها:

ادبیات عرفانی ، تذکره عرفانی ، طبقاتالصوفیه ، ژانر