نقش و رنگ در جل اسب شاهسون

جل­ ها از مهم ­ترین و کاربردی­ ترین دست­ بافته­ های عشایر شمال­ غرب ایران و به طور خاص، شاهسون است که ضمن مرتفع ساختن نیاز ضروری عشایر در ارتباط با حمل افراد و اسباب زندگی، محملی برای آشکار کردن ابعاد زیباشناختی ذهن هنرمند بومی و عشایری، بود. نقش­ های برآمده از عقاید و باورهای جمعی و فردی و اندیشه خیالین و رنگ­ های برتافته از ذوق و احساس بافنده در جل شاهسون، این­گونه بافته­ ها را از منظر زیباشناختی منحصربه ­فرد نموده است. این مقاله بر آن است تا بررسی، تحلیل، توصیف و معرفی جل­ های شاهسونی را با سی نمونه انتخابی در ابعاد فن شناختی (فنون بافت) و زیباشناختی (نقش و رنگ)، مورد مطالعه قرار دهد. پرسش مطروحه در این مقاله این است که طرح­ ها و نقش ­ها و رنگ­ های به کاررفته در جل­ های شاهسون کدام است؟ برخی از یافته­ های پژوهش چنین است: اندازه جل­ های شاهسونی نسبت به جل­ های سایر عشایر، بزرگ ­تر و به شکل مستطیل است. ضمن این­که از نقش و نگاره­ های بیشتری بهره برده است. فضای ساختاری زمینه آن­ها غالبا به قاب­ ها یا نوار­های افقی کم عرض و متوسط، تقسیم شده است که در درون آن­ها انواع نقش­ مایه­ ها به­ ویژه نقوش جانوری، تزئین و نقش­ پردازی گشته است. زمینه برخی از جل­ ها نیز بدون قاب و نوار و به­ صورت سرتاسری و افشان گونه تزئین گشته است. نقش­ مایه طاووس و بز (بزغاله)، بیش­ترین و متنوع ­ترین نقش و نگاره­ های و نقوش گیاهی همچون درخت و گل و بوته­ های انتزاعی کم­ ترین نمونه­ های نقش ­اندازی شده در این جل­ هاست. هم­چنین بافت جل­ ها به­ طور غالب، به شیوه پیچ­ بافی یا سوماک است. رنگ­ های به کار رفته در این جل­ ها محدود، طبیعی و گیاهی است که شامل قرمز، آبی و انواع طیف آن، سرمه­ ای، زرد طلایی و خردلی، سیاه، سفید، قهوه­­ای سیر و باز، سبز سیر و باز، است. این مقاله از نوع کیفی و بنیادین و روش تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی است و شیوه گردآوری داده­ ها کتابخانه ­ای و جستجو در منابع مختلف (سراچه ها، مجموع ­ها و موزه­ های معتبر)، است.

کلیدواژه ها:

شاهسون ، دست بافته ، جل ، نقش ، رنگ ، فن بافت