زمین شیمی و سنگ زایی مونزونیت های پتاسیم دار در مجموعه آذرین لار در شمال زاهدان، شرق ایران؛ با تاکید بر خاستگاه آداکیت های نوع C

مجموعه آذرین لار در بخش مرکزی پهنه زمین درز سیستان و در فاصله ۲۲ کیلومتری شمال زاهدان رخنمون دارد. این مجموعه دارای تنوعی از سنگ­های درونی و نیمه­نفوذی تحت اشباع تا اشباع از سیلیس شامل سینیت، نفلین سینیت، شونکینیت، لامپروفیرها و مونزونیت­ها و سنگ­های خروجی شامل توف و برش است. مونزونیت­ها به صورت توده­هایی استوک مانند، در بخش­های جنوب شرقی-جنوبی و شمالی این مجموعه رخنمون دارند. این سنگ­ها با بافت پورفیری و ترکیب کوارتز مونزونیتی و مونزونیتی، دربردارنده فلدسپارهای آلکالن، پلاژیوکلاز، کوارتز، آمفیبول و بیوتیت هستند. مقدار SiO۲، Al۲O۳، K۲O و نسبت K۲O/Na۲O بالا، مونزونیت­های مجموعه آذرین لار را در رده کوارتز مونزونیت­های متالومین اشباع از سیلیس، شوشونیتی و از رده سنگ­های پتاسیم­دار ایالت رومن قرار داده است. کاهش مقدار FeO، CaO، MnO، TiO۲، P۲O۵ و MgO طی تکامل ماگما، بیانگر تفریق کانی­های مافیک، پلاژیوکلازهای کلسیم­دار، آپاتیت و تیتانیت در ماگمای مادر این سنگ­هاست. بررسی­های زمین شیمیایی نشان می­دهد که فرآیند ذوب­بخشی، در قیاس با پدیده تفریق، اثر بیشتری بر زمین­شیمی این سنگ­ها داشته است. سنگ های مونزونیتی در مجموعه آذرین لار دارای غنی­شدگی از عناصر خاکی نادر سبک و عناصر LIL (به جز Ba) و تهی شدگی از عناصر HFS (Nb، Ta، Ti و Zr) هستند. ناهنجاری­های منفی Ba، Nb، Ta و Ti و نسبت Ba/Nb بالا در این سنگ­ها ارتباط آن­ها با فرآیندهای فرورانش را نشان می­دهد. مقدار K۲O و نسبت K۲O/Na۲O بالا، نسبت Sr/Y آداکیتی و ارتباط با جایگاه زمین­ساختی پس از برخوردی، مونزونیت­های مجموعه آذرین لار را در رده آداکیت­های قاره­ای یا آداکیت­های نوع C قرار داده است. الگوی عناصر خاکی نادر، نسبت Nb/Ta پایین و مشابه پوسته و ارتباط مثبت میان نسبت­های Sr/Y و La/Yb بیانگر ذوب پوسته قاره­ای تحتانی و دربردارنده آمفیبول است. غلظت بالای Th، ناهنجاری منفی Ce، نسبت Nb/U مشابه با رسوب­های فرورانده، غلظت بالای Ni و عدد منیزیمی (Mg#) بیش از ۴۵ نشان می­دهد که نه تنها ماگماهایی با برخی ویژگی­های زمین شیمیایی مشابه رسوب­های فرورانده در تشکیل بخش تحتانی پوسته قاره­ای نقش داشته­اند، بلکه بخش تحتانی پوسته قاره­ای نیز ورقه­ای و جدا شده و ماگمای ناشی از ذوب این بخش، طی صعود، برخی ویژگی­های زمین شیمیایی پریدوتیت را به ارث برده­اند.    

کلیدواژه ها:

Lar igneous suite ، Potassic monzonites ، C-type adakites ، Continental crust ، Delamination. ، مجموعه آذرین لار ، مونزونیت های پتاسیم دار ، آداکیت های نوع C ، پوسته قاره ای ، ورقه ای شدن.