نگاهی نقادانه به فرایند واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پرتو رهیافت سیاست گذاری و برنامه ریزی زبانی

فرهنگستان زبان و ادب فارسی به­ عنوان نهادی با شعاع عملکردی فراملی که برنامه ­ریزی ­ها و سیاست ­گذاری­ های آن می­ تواند پیامدهای گسترده ­ای، نه صرفا در زمینه زبانی، بلکه در عرصه­ های اجتماعی و سیاسی نیز به همراه داشته باشد، بایستی پیوسته مورد نقد و ارزیابی درونی و بیرونی قرار گیرد تا با لحاظ کردن بازخوردهای حاصل از آن، عملکرد و اثرگذاری بیشینه و بهینه­ ای داشته باشد. در این راستا، پژوهش فعلی، با اتخاذ رویکرد مدافعه ­ای‑مشارکتی و نیز کاربست پاره ­ای اصول و مفاهیم میان­ رشته ­ای سیاست ­گذاری و برنامه ­ریزی زبانی به سازوکار حاکم بر ساختار این نهاد و به ­ویژه فرایند «واژه ­گزینی»، کوشیده تا ضمن عریان سازی از پاره ­ای نارسایی­ ها و کاستی­ های حاکم بر آن، توجه متولیان و سیاست ­گذاران حوزه نگهداشت و گسترش نفوذ زبان فارسی را بیش ­ازپیش به رفع آنها معطوف سازد. پژوهشگر با بهره ­گیری از روش «سندکاوی کیفی» بر آن بوده تا فرایند خطی خط­ مشی­ گذاری زبانی در فرهنگستان را با دیدی انتقادی که لازمه اتخاذ رهیافت مدافعه ­ای‑مشارکتی است، تشریح و تحلیل نماید. یافته ­ها گواه آن است که فرهنگستان در عملکرد سیاست ­گذاری زبانی خود (نا)آگاهانه رویکردی «اثبات­ گرایانه» و «گام محور» دنبال می ­کند که چنین رهیافتی می ­تواند باعث ایجاد نوعی دافعه و سازش ­ناپذیری از ناحیه کارگزاران زبانی در سطوح و ساحت­ های مختلف جامعه متکثر ایران شود. از دیگر ­یافته ­های این جستار پژوهشی می ­توان به عدم به­ رسمیت ­شناختن تضاد منافع در میان کارگزاران متعدد و متکثر عرصه سیاست­ گذاری زبانی در اسناد مورد تحلیل اشاره نمود. همچنین، اتخاذ رویکرد «نخبه­ گرایانه»، به­ ویژه در مقوله واژه­ گزینی، منجر به عدم به رسمیت شناختن شم زبانی گویشوران بومی زبان، به­ عنوان یک منبع ارزشمند گزینش، کاربرد و اقبال­ پذیری واژگان نو در فارسی شده­ است.

کلیدواژه ها:

فرهنگستان زبان و ادب فارسی ، سیاست گذاری و برنامه ریزی آموزشی ، رویکرد مدافعه ای-مشارکتی ، سندکاوی